1. ĐẠI CƯƠNG

 

Hen phế quản (HPQ) là một bệnh phổi mạn tính được đặc trưng bởi 3 dấu hiệu: Viêm mạn tính của đường thở , tắc nghẽn đường thở có thể hồi phục m ột cách tự nhiên hoặc do dùng thuốc, tăng tính phản ứng hoặc tăng đáp ứng của đường thở với nhiều loại tác nhân kích thích bên ngoài.

2.NGUYÊN NHÂN

-Nguyên nhân gây hen do sự kết hợp giữa yếu tố gen và môi trường sống. Yếu tố di truyền được cho thấy đến 60% HPQ có yếu tố truyền từ cha mẹ. HLA liên quan đến di truyền trong hen như HLA DRB1, DRB3, DRB5, DP1.

-Các yếu tố tác nhân môi trường thường gặp bao gồm : Nhiễm virus đường hô hấp , luyện tập gắng sức, tác nhân gây kích ứng như khói thuốc lá , các dị nguyên trong nhà hoặc ngoài nhà như lông súc vật , mạt bụi nhà, gián, thức ăn, ẩm mốc. Thay đổi thời tiết , đặc biệt là thời tiết lạnh , xúc cảm: cười hoặc tức giận hoặc bệnh trào ngược dạ dày thực quản là những tác nhân kích thích đường hô hấp.

 

3.CHẨN ĐOÁN

3.1.Chẩn đoán xác định

 

5 tiêu chuẩn chẩn đoán:

 

      -Ho, khò khè, khó thở, nặng ngực tái đi tái lại

 

      -Tình trạng trên có đáp ứng với thuốc dãn phế quản

 

       -Có tiền căn gia đình cha, mẹ, anh chị em ruột hen hay có yếu tố khởi phát hen.

 

-Đã loại trừ các nguyên nhân gây khò khè khác: Trào ngược dạ dày thực quản hoặc hội chứng hít tái diễn, bệnh xơ nang , dị vật đường thở, rối loạn chức năng dây thanh âm , bất thường giải phẫu đường thở như hẹp, màng ngăn khí quản , mềm sụn khí phế quản , dị dạng mạch hình nhẫn , khối u trung thất , suy tim, suy giảm miễn dịch , bệnh do kí sinh trùng , viêm phế quản do tác nhân virus.

 

      -Khám lâm sàng có hội chứng tắc nghẽn nghe phổi có ran ngáy, rít; đo chức năng hô hấp có FEV1 giảm, sau khi dùng thuốc dãn phế quản FEV1 tăng ít nhất 12% hay 200ml

 

3.2. Các xét nghiệm cận lâm sàng

Các xét nghiệm cận lâm sàng là không cần thiết cho việc chẩn đoán hen.

 

        -Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi có thể chỉ  ra một tình trạng dị ứng hoặc suy giảm miễn dịch.

        -Khí máu khi có suy hô hấp.

 

        -Xquang lồng ngực để loại trừ các tình trạng như hít phải dịvật

 

 

-Đo chức năng hô hấp là tiêu chuẩn vàng để đánh giá mức độ nặng của tắc nghẽn đường thở.

 

+Chỉ tiến hành được ở trẻ ≥5 tuổi và trẻ có thể hợp tác.

 

+Các chỉ số cần đánh giá: FEV1, dung tích sống gắng sức, tốc độ luồng khí thở ra gắng sức ở giữa thì thở ra, đồ thịthể tích khí thở.

 

+Đối với trẻ dưới 5 tuổi có thể dùng kỹ thuật đo dao động xung ký để đánh giá tình trạng tăng sức cản đường thở ở trẻ hen phế quản.

 

      -Test phục hồi phế quản là đo chức năng hô hấp trước và sau dùng thuốc giãn phế quản để xác định chẩn đoán và phân loại mức độ nặng

 

      -Đo lưu lượng đỉnh có giá trị như một công cụ theo doĩ

3.3. Chẩn đoán mức độ nặng của cơn hen cấp

 

Bảng 1. Đánh giá mức độ nặng của cơn hen cấp tính

 

	Chỉ số			Nhẹ	Nặng vừa		Nặng		Nguy hiểm đến
									tính mạng
				Khi gắng sức (bú,	Khi gắng sức		Khó thở cả
					(bú, khóc,				Khó thở dữ dội
	Khó thở			khóc, hoạt động)			khi nghỉ ngõi
					hoạt động)
	Tần số thở			Bình thường	Thở nhanh		Thở nhanh		Rối loạn nhịp
									thở
	Co kéo cơ hô				Co kéo cơ hô		Co kéo cơ hô		Cử động ngực
	hấp, rút lõm						hấp, rút lõm
				Không	hấp				bụng đảo ngược
	lồng ngực						lồng ngực
				Nói được cả câu,			Từng từ,		Không nói được,
	Nói hoặc khóc			trẻ nhỏ khóc kéo					không khóc
					Ngắt đoạn		khóc yếu
				dài					được
	Tinh thần			Tỉnh	Tỉnh		Kích thích		Li bì, lơ mơ
	Rale rít, rale			Nghe thấy cuối thì	Nghe thấy cả		Nghe thấy cả		Không nghe
	gáy			thở ra	thì thở ra		hai thì		thấy (phổi câm)
	Mạch			Bình thường	Hơi nhanh		Nhanh		Không bắt được
									mạch
	SaO2			>95%	91-05%		<90%		Rất giảm
	FEV1 (PEF) ở			>80%	50-80%		<50%		Không đo được
	trẻ lớn
	3.4. Phân loại hen theo bậc của GINA
				Bảng 2. Phân loại mức độ nặng của bệnh hen phế quản
	Bậc hen		Triệu chứng/ ngày			Triệu chứng/			PEF hay FEV1
							đêm		Giao động PEF
	Bậc 1-		<1 lần/ tuần			£2 lần/ tháng			³80%
	Gián đoạn		Không triệu chứng và PEF
			bình thường giữa các cơn						<20%
	Bậc 2-		>1 lần/ tuần nhưng						³80%
	Nhẹ dai		<1 lần/ ngày
	dẳng		Cơn  có  thể  ảnh  hưởng  tới			³2 lần/ tháng			20- 30%
			hoạt động
	Bậc 3 -		Hàng ngày
	Trung bình		Cơn hen ảnh hưởng tới hoạt						60- 80%
	dai dẳng		động			>1 lần/ tuần			>30%
	Bậc 4-		Liên tục						£60%
	Nặng dai		Giới hạn hoạt động thể lực			Thường xuyên
	dẳng								>30%

 

Bảng 3. Mức độ kiểm soát hen của GINA 2014

 

Hỏi trong vòng 4 tuần qua:

 

Triệu chứng			Mức độ kiểm soát
			Kiểm soát tốt	Kiểm soát 1		Không kiểm
				phần		soát
1.	Triệu chứng ban ngày
	Trẻ ≥ 6 tuổi: trên 2 lần / tuần
	Trẻ  ≤  5  tuổi:   trên  1 lần	/
tuần, kéo dài vài phút			Không có bất	Có 1 - 2		Có 3- 4
2.	Hạn chế hoạt động		kỳ triêu chứng	triệu chứng		triệu chứng
			nào
3.	Nhu cầu thuốc cắt cơn
	Trẻ ≥ 6 tuổi: trên 2 lần / tuần
	Trẻ ≤ 5 tuổi: trên 1 lần / tuần
4.	Triệuchứng thức giấc về đêm

 

Phân loại hen có thể thay đổi theo thời gian theo dõi và điều trị

 

4.ĐIỀU TRỊ

4.1. Điều trị nhằm 5 mục tiêu

 

      -Phòng các triệu chứng mạn tính và khó chịu

 

      -Duy trìchức năng hô hấp bình thường hoặc gần như bình thường

 

-Duy trìmức độ hoạt động bình thường, gồm cả tập luyện gắng sức

 

      -Phòng các đợt hen cấp

 

      -Cung cấp các liệu pháp dùng thuốc tối ưu với các tác dụng phụ ít nhất hoặc không có tác dụng phụ.

 

        4.2.Có 4 can thiệp cần thiết để đạt được các mục tiêu trên:

 

      -Đo lường khách quan chức năng phổi: đo chức năng phổi hoặc theo dõi lưu lượng đỉnh

 

      -Liệu pháp dùng thuốc:

 

+Thuốc giảm co thắt và giảm nhanh các triệu chứng bao g ồm thuốc cường beta tác dụng ngắn, corticoid toàn thân, thuốc kháng cholinergic.

+ Điều trị viêm kèm theo: thuốc cường beta tác dụng kéo dài , Corticoid dạng hít, thuốc chống viêm không steroid, thuốc kháng leucotrien, Theophyline

 

- Kiểm soát các dị nguyên và yếu tố gây kích ứng trong môi trường.

 

-Giáo dục bệnh nhân.

 

4.3. Điều trị cụ thể

 

*Điều trị cắt cơn:

 

Điều trị cắt cơn phụ thuộc vào mức độ nặng của cơn hen cấp và mức đáp ứng của từng bệnh nhân để xử lý cho phù hợp. Các thuốc thường dùng trong xử lý cơn hen cấp bao gồm:

 

-Cường beta tác dụng ngắn dạng uống, xịt định liều, khí dung, tiêm truyền tĩnh mạch.

 

-Corticoid  thường dùng trong 3-5 ngày ở trẻ em dưới 5 tuổi, 5-7 ngày ở trẻ lớn hơn 5 tuổi. Ví dụ Prednisolone tấn công : 1-2 mg/kg/ngày (tối đa 60mg/ngày).

 

- Thuốc kháng cholinergic kết hợp với cường beta giao cảm , có tác dụng tốt trong điều trị đợt cấp của hen . Thuốc phổ biến nhất là Ipratropium. Liều 1 ống 4 lần/ngày, 0.25-2mg/kg hoặc mỗi ngày với liều đơn khi cần thiết để đạt được kiểm soát kéo dài, tối đa 60mg/ngày.

 

* Điều trị dự phòng hen: lựa chọn thuốc dự phòng hen dựa theo bậc hen và theo thể lâm sàng, theo nhóm tuổi và mức độ kiểm soát hen

 

- Nguyên tắc: ở trẻ dưới 5 tuổi hen dai dẳng, điều trị dự phòng bằng antileucotrien (LTRA) hàng ngày đáp ứng kém, có tiền sử dị ứng trong gia đình thì cân nhắc dùng corticoid đường hít (ICS) liều thấp dùng hàng ngày được khuyến cáo như là điều trị ban đầu để kiểm soát hen ở trẻ dưới 5 tuổi. Điều trị ít nhất 3 tháng để đánh giá hiệu quả kiểm soát hen tốt. Ở trẻ nhỏ khò khè tái diễn do nhiễm virut, không có tiền sử dị ứng có thể dùng LTRA dự phòng.