Hình 28. Cắt và dán mảnh mô cắt lạnh

-  Cố định mảnh mô: (để cấu trúc mô và tế bào giữ nguyên hình dáng và bắt màu thuốc nhuộm), sau khi lát cắt được dàn lên phiến kính, phải được cố định ngay bằng cồn tuyệt đối 95-960 hoặc cồn acetic-formol trong 20giây.

-  Nhuộm mảnh mô: Có nhiều loại thuốc nhuộm khác nhau, mỗi loại có tính chất bắt màu nhân và bào tương khác nhau, tùy thuộc vào kinh nghiệm của từng cơ sở giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học để lựa chọn phương pháp nhuộm phù hợp. Tuy nhiên, vì yêu cầu của cắt lạnh để chẩn đoán nhanh, thời gian nhuộm ngắn, nên thuốc nhuộm thường dùng là xanh Toluidin, Diff-Quick, HE… Thời gian nhuộm từ vài chục giây đến 2phút.

-  Sau khi đã lấy đủ bệnh phẩm cho cắt lạnh, cố định phần bệnh phẩm còn lại sau cắt lạnh (để xử lý, cắt, nhuộm thường quy - đối chiếu với chẩn đoán cắt lạnh và nhuộm đặc biệt nếu cầnthiết).

-  Vệ sinh dụng cụ, máy cắtlạnh

IV.                KẾT QUẢ

Mảnh cắt mỏng, phẳng, không bị nhăn hay gấp, bắt màu thuốc nhuộm rõ và đồng đều, độ tương phản tốt.

V.                    NHỮNG SAI SÓT VÀ CÁCH XỬTRÍ

-  Mẫu bệnh phẩm bị khô hoặc mềm: Thường do nhiệt độ buồng lạnh hoặc thời gianlàmlạnhchưahợplý:Cầnđiềuchỉnhlạichohợplý.

-  Mảnhcắtbịxước,gấphoặcrách:thườngdolưỡidaocùn,chổilôngcứnghoặc thaotáckhôngkhéo:Nênthaylưỡidaohoặcchổilôngmới,thaotácnhẹnhàng.

-  Lấychưatrúngvàchưađủmẫubệnhphẩm:Cầnlấythêmvàcắtnhuộmlại.

-  Mẫu bệnh phẩm nhiều mô mỡ cần cắt các lát dày hơn (5-10micromet)

PHẦN III. CÁC QUY TRÌNH KỸ THUẬT NHUỘM MẢNH CẮT MÔ TRONG PARAFIN

71. NHUỘM HEMATOXYLIN- EOSIN (HE) CÁC MẢNH CẮT MÔ

I.                       NGUYÊNLÝ   

Đây là phương pháp nhuộm hai màu liên tiếp. Nhuộm nhân theo nguyên tắc tăng dần, nhuộm bào tương theo nguyên tắc giảm dần.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 02.

2.1.              Phương tiện, hóa chất chung cho kỹthuật

2.2.              Phương tiện, hóa chất riêng biệt cho kỹthuật

Phẩm nhuộm: Phẩm nhuộm nhân và bào tương có thể mua dạng thương mại, dùng luôn. Nếu không có sản phẩm dùng ngay, có thể pha phẩm nhuộm theo cách thức dưới đây:

a.                 Hematoxylin Harris:

-                  Hematoxylin(tinhthể)                             1g

-                  Cồn (etanol)tuyệtđối                              10ml

-                  Alun (ammoniumhaypotassium)            20g

-           Nướccất                                                   200ml

-           Oxyt thuỷngân(đỏ)                                 0,5g

* Tiến hành pha :

1.           Hoà tan hematoxylin trongcồn.

2.            Hoà tan alun trong nước cất nóng. Đưa ra khỏi lửa và trộn hai dung dịch vớinhau.

3.          Đunsôihỗnhợp,kéobìnhđunrakhỏilửavàthêmvàodầnoxytthuỷngân.

4.           Đun nóng lại, khi hỗn hợp có màu tím sẫm, tắt lửa và nhúng ngay bình đun vào nướclạnh.

5.             Khi bình đun lạnh hẳn, thêm 2ml axit acetic lạnh để làm tăng tính nhuộmnhân.

b.           EosineY:ởViệtNamthườngphadungdịch0,5%trongcồn95o.

L.G. Koss pha theo công thức :

Eosine Y (CI.No45830)             16ghoặc1g Dichromatkali            8ghoặc0,5g Axit picric 

                                                    160mlhoặc10ml Cồn etanol95o       160ml  hoặc10ml

Nướccất                                      1280 ml hoặc80ml

-            Hoà tan eosin và dichromat kali vào nước cất, đun nóng nếu cần, sau đó thêm dung dịch axit picric,cồn.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Cố định: Bệnh phẩm lấy ra khỏi cơ thể được đưa ngay vào dung dịch cốđịnh (formol đệm trung tính 10%) với tỷ lệ thể tích dung dịch cố định nhiều gấp 20- 30 lần thể tích bệnh phẩm. Thời gian cố định từ 2-24 giờ tuỳ theo mảnh bệnh phẩm to haynhỏ.

Sau khi cố định, bệnh phẩm được thực hiện qua các khâu kỹ thuật sau:

2.                      Chuyển bệnhphẩm

3.                      Vùiparafin

4.                      Đúc khốiparafin

5.                      Cắt và dán mảnhcắt

6.                      Nhuộm

Thực hiện các bước sau:

-        Tẩy parafin trong 3 bể toluen (hoặc xylen), mỗi bể 5phút.

-   Qua 4 bể cồn: 100º - 95º - 80º - 70º, mỗi bể nhúng 15lần.

-        Rửa nước cất: Nhúng 15lần.

-        Nhuộm nhân bằng Hematoxylin Harris: 3-5 phút hoặc lâuhơn.

-        Rửa nước chảy: 5-10phút.

-        Kiểm tra màu của nhân qua kính hiển vi, nếu đậm, tẩy nhẹ bằngcồn-axit.

-        Rửa nước chảy:1phút.

-        Nhuộm Eosin1% : 1 -2phút.

-        Rửa nước chảy: 1phút.

-        Biệt hoá trong 2 bể cồn 95º - 100º, mỗi bể 15 lầnnhúng.

-        Qua 3 bể toluen, bể I và II nhúng 15 lần, bể III: 5-10phút.

-          Gắn lákính

IV.                KẾT QUẢ

Nhântếbào                       xanh đến xanhđen

Bào tươngtếbào               hồng đếnđỏ

Hồngcầu                           hồng đậm

Sợi tạokeo                        hồngnhạt.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Bàotươngvànhânđềubắtmàunhạt:Thuốcnhuộmcũ,thaythuốcnhuộmmới.

-  Nhân nhạt màu: Tăng thời gian nhuộmnhân.

-  Nhân đậm màu quá mức: tẩy nhẹ bằngcồn-axit.

72. NHUỘM PERIODIC ACID SCHIFF (PAS)

I.                       NGUYÊNLÝ

Đây là kỹ thuật nhuộm chất nhầy với nguyên lý dùng tác nhân oxy hóa là axit periodic để phá vỡ mối liên kết của 2 nguyên tử các bon (các nhóm glycol 1-2, hydro-1 amino-2, hydroxy-1 alkylamino-2, hydroxyl -1ceto-2…) làm   xuất

hiện các nhóm aldehyt. Các nhóm aldehyt này nhìn được nhờ phản ứng với thuốc thử Schiff.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 02.

2.1.              Phương tiện, hóa chất chung cho kỹthuật

2.2.              Phương tiện, hóa chất riêng biệt cho kỹthuật

Phẩm nhuộm (hoặc dùng phẩm nhuộm có sẵn của các hãng hoặc pha như hướng dẫn ở 6.1 dưới đây), bao gồm: Thuốc thử Schiff, axit periodic, hemalun Mayer.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Cốđịnh

Bệnh phẩm lấy ra khỏi cơ thể được đưa ngay vào dung dịch cố định (formol đệm trung tính 10%) với tỷ lệ thể tích dung dịch cố định nhiều gấp   20-30 lần thể tích bệnh phẩm. Thời gian cố định từ 2-24 giờ tuỳ theo mảnh bệnh phẩm to hay nhỏ.

Sau khi cố định, bệnh phẩm được thực hiện qua các khâu kỹ thuật sau:

2.                      Chuyển bệnhphẩm

3.                      Vùiparafin

4.                      Đúc khốiparafin

5.                      Cắt mảnh và dánmảnh

6.                      Nhuộm tiêubản

6.1.              Chuẩn bị thuốcnhuộm

a.                      Thuốc thửSchiff

b.                      AxitPeriodic

6.2.              Tiến hành kỹthuật

1.Tẩy parafin bằng 3 bể toluen (xylen), mỗi bể 2phút.

2.Chuyển vào các bể cồn 100°, 95°, 80°, 700  mỗi bể 2phút.

3.Ngâmtrongnướccất:10phút.

4.Oxy hóa trong axit periodic 1%: 10phút.

5.Rửa nước chảy: 5 – 10 phút rồi cho vào nướccất.

6.NgâmtrongthuốcthửSchiff:15-30phút(hoặcthấycómàuhồnglàđược).

7.Nhuộm nhân bằng hemalum Mayer: khoảng1phút.

8.Rửa nước chảy trong 5phút.

9.Đẩy nước bằng cồn 95° và100°

10.                 Làm trong qua 3 bể toluensạch

11.                 Gắnlákínhbằngbômnhưthườnglệ

IV.                NHẬN ĐỊNH KẾTQUẢ

-           Nhântếbào:                          xanhđen

-           Nấm,chấtnhầy:                    hồng đậm tớiđỏ

-           Glycoprotein:                        đỏ

-           Glycogen:                               đỏ

-           Chấtnền:                               màu ve

V.                    MỘTSỐLƯUÝ,SAISÓTVÀCÁCHXỬTRÍ

Dung dịch (thuốc thử Schiff) đựng trong lọ sạch, đậy nút kín, để ở nhiệt độ phòng tại nơi tối. Sau 24 giờ, nếu dung dịch chuyển thành màu vàng rơm là được.

Trong trường hợp dung dịch không chuyển màu, cho thêm 2g than hoạt, lắc nhanh rồi lọc ngay. Bảo quản trong lọ màu, nút kín ở nhiệt độ 4ºC. Dung dịch pha này có thể dùng trong vài tháng. Loại bỏ khi dung dịch chuyển thành màu hồng.

73. NHUỘM XANH ALCIAN (theo Mowry,1960)

I.                       NGUYÊNLÝ

Đây là kỹ thuật nhuộm xác định các loại chất nhầy khác nhau (loại axit, trungtínhhoặckiềm,thườngđượcápdụngchocáctổnthươngđườngtiêuhóa). Nguyên lý dựa vào tính chất thuốc nhuộm cation và hình thành các liên kết với cácanionnhấtđịnhtrongmômangnhómcarboxylhoặcnhómsunfat,tạonên

các liên kết tĩnh điện cation-anion. Gốc photphat của axit nhân không sẵn sàng liên kết với thuốc nhuộm xanh alcian. Có thể nhuộm xanh alcian ở các độ pH khác nhau để phân biệt các chất nhầy axit.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 02.

2.1.              Phương tiện, hóa chất chung cho kỹthuật

2.2.              Phương tiện, hóa chất riêng biệt cho kỹthuật

Thuốc nhuộm xanh alcian được pha theo hướng dẫn ở mục 6.1. dưới đây.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Cố định: Bệnh phẩm lấy ra khỏi cơ thể được đưa ngay vào dung dịch cốđịnh (formol đệm trung tính 10%) với tỷ lệ thể tích dung dịch cố định nhiều gấp 20- 30 lần thể tích bệnh phẩm. Thời gian cố định từ 2-24 giờ tuỳ theo mảnh bệnh phẩm to haynhỏ. Sau khi cố định, bệnh phẩm được thực hiện qua các khâu kỹ thuật sau:

2.                      Chuyển bệnhphẩm

3.                      Vùiparafin

4.                      Đúc bệnh phẩm

5.                      Cắt và dán mảnhcắt

6.                      Nhuộm mảnhcắt

6.1.              Chuẩn bị thuốcnhuộm

* Pha dung dịch xanh alcian 1% trong axit acetic3% (pH 2,5)

Xanhalcian                                 1g

Axitacetic3%                             100ml

Hòa tan xanh alcian trong axit acetic. Lọc trước khi sử dụng.

* Pha dung dịch xanh alcian 1% trong axit hydrochloric 0,1M (pH 1,0)

Xanhalcian                                 1g

Axithydrochloric0.1M              100ml

Hòa tan xanh alcian trong axit hydrochloric. Lọc trước khi sử dụng.

* Pha dung dịch natri cacbonat 0,3%

Natricacbonat                            0.3g

Nướccất                                      100ml

Hòa tan natri cacbonat trong nước cất, lắc đều cho đến khi tan hết.

6.2.              Tiến hànhnhuộm

1.                          Tẩy nến trong toluen 3 lần, mỗi lần 2phút

2.                          Chuyển vào bể cồn 100°, 95°, 80°  mỗi bể 2phút

3.                          Rửa nước chảy  5phút

4.                          Đặt trong dung dịch axit acetic 3%  trong 2phút

5.                          Nhuộm trong dung dịch xanh alcian 1%: 30phút

6.                          Rửa nước chảy 5phút

7.                          Để trong dung dịch natri cacbonat 0.3% trong 30phút

8.                          Rửa nước chảy 5phút

9.                          Nhuộm nhân trong Hematoxylin Mayer : 7phút

10.                     Rửa nước chảy 5phút

11.                     Loạinướcbằngcồn80,95°,100°.

12.                     Làm trong qua 3 bểtoluen.

13.                    Gắn lá kính bằng bômCanada

IV.                ĐÁNH GIÁ KẾTQUẢ

Chất nhầyaxit:                           màu xanhngọc

Nhântếbào:                               màu xanhnhạt

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

1.                      Những sai sót và xử trí khi nhuộm nóichung

-  Mảnh cắt bị bong, gấp quánhiều:

+ Có thể do cố định bệnh phẩm không tốt: không khắc phục được hoặc phải lấy bệnh phẩm mới và làm lại kỹ thuật.

+ Do cắt quá dày hoặc dánmảnh cắt không tốt: cắt và dán lạimảnh cắt, nhuộm lại.

+ Mảnh cắt bị rách, nhăn hoặc giãn quá mức: do cắt bị vấp hoặc do dàn mảnh cắt quá mức hoặc bàn hơ quá nóng. Cần điều chỉnh nhiệt độ và cắt nhuộm lại nếu cần.

-  Nhân tế bào và chất nhày bắt màu yếu: tăng thời giannhuộm.

-  Nhiều bọt khí, hơi nước trong tiêu bản:gắn lá kính thật nhanh, ngay khi nhấc qua bể toluen, thực hiện kỹ thuật trong phòng khô (có điều hòa, máy hút ẩm, đặc biệt vào những khi thời tiết có độ ảmcao).

-  Mảnh cắt bị khô, bay mất thuốc nhuộm, không đánh giá được: cần phủ kín mảnh cắt bằng lá kính, gắn đủ bôm hoặc chất gắn lákính.

2.                      Những sai sót và xử trí khi nhuộm  xanhalcian

-  Chất nhầy axit không bắt màu: Kiểm tra lại để đánh giá chính xác độ pH của thuốcnhuộm.

-  Tùy thuộc chất nhày axit loại nào sẽ bắt màu ở các độ pH 1 hay 2,5, nên phải đánhgiásựbắtmàuchấtnhàytheoloạimôđượcnhuộm.

74. NHUỘM GIEMSA TRÊN MẢNH CẮT MÔ PHÁT HIỆN HELICOBACTER PYLORI

I.                       NGUYÊNLÝ

Các vi khuẩn Helicobacter Pylori bắt màu tím đỏ ở khe tuyến, vùng chất nhầy trên bề mặt biểu mô phủ dạ dày.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 02

2.                      Phương tiện, hóachất

2.1.              Phương tiện, hóa chấtchung

2.2.              Phương tiện, hóa chất riêng biệt cho kỹthuật

Phẩm nhuộm: hoặc dùng phẩm nhuộm có sẵn của các hãng hoặc pha như hướng dẫn ở III.6.1 dưới đây:

III. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH

1.                      Cốđịnh

Bệnh phẩm được lấy ra khỏi cơ thể được cố định ngay trong dung dịch formol đệm trung tính 10% với tỷ lệ thể tích dung dịch cố định nhiều gấp 20 -30 lần thể tích bệnh phẩm. Thời gian cố định từ 2-12 giờ tuỳ theo mảnh bệnh phẩm to hay nhỏ. Sau cố định, bệnh phẩm được thực hiện qua các khâu kỹ thuật sau:

2.                      Chuyển bệnhphẩm

3.                      Vùiparafin

4.                      Đúc khốiparafin

5.                      Cắt và dán mảnhcắt

6.                      Nhuộm mảnhcắt

6.1.              Chuẩn bị phẩmnhuộm

+ Hoàn tan 0,8g Giemsa vào 100ml hỗn dịch glycerol và metanol với khối lượng bằng nhau, lắc đều 2-3 ngày trong bình lắc cơ học.

+ Lọc hỗn dịch trên và coi là dung dịch Giemsa mẹ.

+ Khi dùng, lấy Giemsa mẹ pha loãng với nước cất, tỷ lệ Giemsa/nước cất là 1/4. Lưu ý là độ pH nên bằng 7,2 và được điều chỉnh bằng đệm photphat.

6.2.              Các bước tiếnhành

+ Mảnh cắt được tẩy nến như thường lệ (qua xylen, cồn).

+ Rửa nước

+ Nhuộm tiêu bản trong dung dịch Giemsa đã pha loãng trong 1 giờ.

+ Rửa nước

+ Biệt hóa trong axit acetic loãng (1 giọt axit acetic với 100ml nước cất)

+ Rửa nước

+ Loại phẩm thừa bằng cồn 950

+ Loại nước bằng xylen

+ Gán lá kính bằng bôm Canada.

IV.                NHẬN ĐỊNH KẾTQUẢ

Các vi khuẩn Helicobacter Pylori (HP) bắt màu tím đỏ.

V.                    MỘT SỐ SAI SÓT VÀ CÁCH XỬTRÍ

-  Cácmảnhcắtquádầy,khôngcóphầnniêmmạcsẽkhôngpháthiệnđượcHP.

-  Dung dịch dán mảnh cắt bị nhiễm khuẩn: sẽ ngộ nhận các vi khuẩn khác với HP,trườnghợpnàycầnthaydungdịchdánmảnhcắt.

-  Thời gian nhuộm lâu hoặc nồng độ Giemsa cao đều làm cho mô bắt màu mạnh, chuyển màu xanh đen, khó nhận định kết quả, xử lý bằng cách làm nhạt màu qua cồn.

-  Nước dùng để rửa có nhiều cặn bẩn gây cặn bẩn trên tiêu bản, khó đánh giákết quả,cầnsửdụngnguồnnướcsạchvàsửdụnglõilọcnếucần.

-  Thuốcnhuộmcũngcóthểbịcặnvànhiễmvikhuẩnlàmảnhhưởngđếnviệc đánh giá kết quả, nên thay thuốc nhuộm mới.

-  DungdịchGiemsaphaloãngchỉphatrướckhinhuộm.

75. NHUỘM PAPANICOLAOU

I.                       NGUYÊNLÝ

Nhuộm Papanicolaou còn được gọi là “nhuộm PAP”, là một loại kỹ thuật tế bào học nhuộm đa sắc, dùng để phân biệt tế bào trên phiến đồ được lấy từ các dịch hoặc từ tế bào bong của cơ thể. Cho đến nay, cơ chế nhuộm của kỹ thuật vẫn chưa được hiểu một cách đầy đủ. Dạng kinh điển của nhuộm PAP gồm 5 loại phẩm màu, được pha thành 3 dung dịch:

-           Hematoxylin (phẩm nhuộm bazơ): nhuộm nhân tếbào

-              Orang G (gồm axit photphotungstic và OG-5, OG-8): nhuộm chất keratin có trong tếbào.

-             Phẩm EA (Eosin Azure): gồm 3 loại phẩm (EA-36, EA-50, EA-65). Eosin Y nhuộm các tế bào vảy bề mặt, hạt nhân, hồng cầu. Xanh lá cây nhạt SF (Light Green). Ánh vàng dùng để nhuộm bào tương của các loại tế bào khác (tế bào vảy không sừng hóa). Nâu Bismarck Y do không nhuộm thành phần nào nên trong công thức nhuộm hiện tại, một số phòng xét nghiệm đã bỏđi.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Dung dịch cố định phiến đồ: cồn/ete tỷ lệ1/1.

- Cồn (50,700, 800, 900, 950, 1000)

-  Cồn – axit 0,5% (5ml axit HCl với 1000ml cồn 50độ).

-  Xylen(toluen)

-  Nước cất 2lần

-  Lá kính, phiếnkính.

-  Tủ ấm 370  và560

-  Tủlạnh

-  Điều hòa nhiệtđộ

-  Tủ hốt phòng thínghiệm

-  Bể nhuộm bằng thủytinh

-  Bể thủy tinh đựng cồn, xylen

-  Giá đựng phiến đồ (đứng và nằmngang)

-  Cốc đong loại 1000ml, 500ml, 100ml và50ml.

-  Ống hút bằng nhựa, quả bóp cao su hút hóachất.

-  Kẹp không mấu,kéo.

-  Giấylọc

-  Bôm Canada hoặc keo gắn lákính.

-  Kính hiển vi 2 mắt để kiểm tra kết quảnhuộm.

-  Nguồncấpnướcchảy.

-  Kính phòng hộ, găng tay, khẩu trang, áochoàng.

-  Phẩm nhuộm (hoặc dùng phẩm nhuộm có sẵn của các hãng hoặc pha như hướng dẫn ở III.6.1 dưới đây), bao gồm: Hematoxylin Harris, dung dịch màu da cam (Orange G), hỗn hợp EA50, dung dịch xylen - cồn, dung dịch cồn -ete.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1. Cố định

6.1.              Chuẩn bị phẩmnhuộm

a.                      Hematoxylin Harris (xem phần nhuộmHE)

b.                      Dungdịchmàudacam(OrangeG)(cósẵntrênthịtrường)

c.                       HỗnhợpEA50(cósẵntrênthịtrường)

d.                      Dung dịch xylen –cồn:

Cồn etanol tuyệt đối - xylen 40%: tỷ lệ 1/1

e.                       Dung dịch cồn -ete

Cồn 95º - ete: tỷ lệ 1/1

6.2.              Tiến hành kỹthuật

1.  Phiếnđồđượccốđịnhtrongcồn-ete:30giây

2.  Chuyển liên tục trong các bể cồn 80º, 70º rồi 50º, mỗi bể 5 lầnnhúng

3.  Rửa nướccất

4.  Nhuộm trong hematoxylin Harris: 3 - 6phút

5.  Rửa nướccất

6.  Nhúng 5 - 6 lần trong dung dịch HCl0,25%

7.  Rửanướcchảytrong6phútrồiquanướccấtkhoảng30giây

8.  Chuyển liên tục trong các bể cồn 50º, 70º, 80º rồi 95º: mỗi bể 5 lầnnhúng

9.  Nhỏ Orange G phủ kín bệnh phẩm: khoảng 1 - 3phút

10.                 Chuyển liên tục qua 2 bể cồn 95º: mỗi bể 5 lầnnhúng

11.                 Nhuộm trong hỗn hợp đa sắc “EA50” trong khoảng 1 - 4phút

12.                 Chuyển liên tục trong các bể cồn 95º rồi 100º: mỗi bể 5 lầnnhúng

12.                 Khửnướcbằngcồn95°và100°

13.                 Làm trong bằng 3 bể toluensạch

14.                 Gắnlákínhbằngbômnhưthườnglệ

IV.                NHẬN ĐỊNH KẾTQUẢ

-            Nhân: xanh xám hoặctím

-           Bàotươngtếbàoưaaxit:đỏhồng,đỏtươihoặcvàngdacam

-           Cáctếbàoưabazơ:xanhnhạt,đôikhixanhvenhạt

V.                    MỘT SỐ SAI SÓT VÀ CÁCH XỬTRÍ

Cần tuân thủ thời gian nhuộm nhân bằng hematoxylin vì nếu không nhân tế bào sẽ rất đậm màu, dễ gây hiện tượng dương tính giả.

76. NHUỘM GIEMSA TRÊN PHIẾNĐỒ

I.                       NGUYÊNLÝ

Phương pháp nhuộm Giemsa được gọi theo tên của nhà vi khuẩn học người Đức, Gustab Giemsa (1867-1948), khi ông sử dụng phương pháp này để tìm ký sinh trùng sốt rét và các ký sinh trùng khác (các sinh vật đơn bào, xoắn khuẩn) trên phiến đồ tế bào học. Sau đó, kỹ thuật còn được áp dụng cho nhuộm các Chlamydia, phiến đồ máu, các thể vùi virut. Nguyên lý của phương pháp này dựa trên nhóm phophat của phẩm nhuộm gắn với liên kết adenin- thymin, liên kết có nhiều ở DNA trong tế bào. Phản ứng oxy hóa sẽ tạo ra màu xanh của metylen ở nhân tế bào, bào tương tế bào có thể bắt màu xanh hoặc hồng. Hiện nay, phương pháp nhuộm Giemsa được sử dụng rộng rãi trong chẩn đoán tế bào học trên các phiến đồ chọc hút kim nhỏ hay phiến đồáp.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnhhọc:              01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Dung dịch cố định bệnhphẩm.

-  Cồn 95o.

-  Cồn etanol1000.

-  Xylen.

-  Nướccất

-  Phẩm nhuộmGiemsa.

-  Lákính.

-  Chất gắnPermount.

-  Giá đựng phiến đồ (đứng và nằmngang).

-  Kính hiển vi quanghọc.

-  Phiếu xétnghiệm.

-  Nguồncấpnướcchảy.

-  Găng tay các loại, khẩu trang, áo choàng ytế.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Chuẩn bị phẩmnhuộm

Phaphẩmnhuộm:Cóthểdùngdungdịchphasẵnbántrênthịtrường.Nếu không có phẩm nhuộm bán sẵn, pha phẩm nhuộm như sau (cách pha của L.G.Koss,1992):

AzurIIcosin                     2g

Azur II                               1g

Azur B-cosin                   1g

Azur A-cosin                   0,5g

-           Trộn 250ml glyxerin với 250ml cồnmetanol

-           Hoàtancácthuốcnhuộmtrênvàodungdịchglyxerincồnmetanolđãtrộn.

-           Đểyênthuốcquađêmởnhiệtđộphòng(tốtnhất,nênđểởtủấm).

-           Lắc mạnh hỗn hợp từ 5 - 10phút

-            Đổ không cần lọc vào 1 lọ thuỷ tinh tối màu, nút mài, bảo quản ở nhiệt độphòng(tađượcdungdịchGiemsamẹ).

2.                      Tiến hànhnhuộm

Phiến đồ sau khi đã được cố định, tiến hành các bước sau:

1.           Pha loãng 5ml dung dịch Giemsa mẹ vào 65mlnước.

2.           Nhúngphiếnđồvàonướccất:15lần

3.           Nhuộm trong Giemsa pha loãng : 2giờ

4.           Nhúng nhanh phiến đồ qua axit acetic 1% : 1lần

5.           Thấm khô phiến đồ bằng giấythấm

6.            Nhúng trong cồn etanol 1000: đến lúc cồn ra khỏi phiến kính chỉ có màu xanh lơ nhạt mớithôi.

7.           Nhúng qua xylen I: 10 lầnnhúng

8.           Nhúng qua xylen II : 10 lầnnhúng

9.           Gắn lá kính bằngPermount.

IV.                KẾT QUẢ

-  Sắt/ hemosiderin: Màuxanh.

-  Hồng cầu: Màuvàng.

-  Bạch cầu đa nhân trung tính: Màutím

-  Bạch cầu đa nhân ái toan: Màuđỏ

-  Cácloạitếbàokhác:Nhânmàutímđỏ,bàotươngxanhnhạt.

V.                    MỘT SỐ SAI SÓT VÀ CÁCH XỬTRÍ

-  Độ dày của các phiến đồ cần được chuẩn bị đúng cách (tùy loại xét nghiệm), cầnđểkhôtrướckhinhuộm.

-  Thời gian nhuộm phụ thuộc loại bệnh phẩm và độ dầy của bệnh phẩm, nhiệt độ phòng.

-  Khi nhuộm, cần phủ đủ lượng phẩm nhuộm trên phiến đồ, phủ kín phần có bệnh phẩm, tránh để phiến đồ bị khô trong thời gian nhuộm và bệnh phẩm trên phiếnđồbịbỏsótkhôngđượcnhuộm,sẽkhôngđánhgiáđúngtổnthương.

-  Khâu rửa nước không tốt sẽ để lại cặn thuốc nhuộm trên phiến đồ. Khắc phục bằngcáchlọcphẩmnhuộmtrướckhidùng,rửaphiếnđồdướivòinướcchảy.

-  Nướcchảyphảisạch,khôngcócặn,vìcặnbẩnsẽbámlạitrênphiếnđồ.Cóthể sửdụngnướcqualõilọchoặcdùngbôngđểlọcnước.

-  Không sử dụng phẩm nhuộm khi đã hết hạn sử dụng, do vậy, cần kiểm tra hạn dùngcủaphẩmnhuộmtrướckhitiếnhànhnhuộm.

-  Để đảm bảo chất lượng phẩm nhuộm Giemsa mẹ, cần đậy chặt nút chai phẩm nhuộm để tránh bay hơi. Thuốc nhuộm đã pha loãng, phải dùng ngay, dùng khônghếtphảibỏđi.Khôngdùnglạithuốcnhuộmthừa,đểlạitừtrước

77. NHUỘM HEMATOXYLIN - EOSIN TRÊN PHIẾNĐỒ

I.                       NGUYÊNLÝ

Đây là phương pháp nhuộm hai màu liên tiếp. Nhuộm nhân theo nguyên tắc tăng dần, nhuộm bào tương theo nguyên tắc giảm dần. Các phiến đồ bảo quản được lâu dài, nhưng không tốt bằng nhuộm Papanicolaou.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Dung dịch cố định phiến đồ (cồn ete tỷ lệ 1/1 hoặc cồn 95độ)

- Cồn (700, 800, 900, 950,1000).

-  Cồn - axit 0,5% (5ml HCl với 1000ml cồn 50độ).

-  Xylen(toluen)

-  Nước cất 2lần

-  Lá kínhsạch.

-  Tủ ấm 370  và560

-  Tủlạnh

-  Điều hòa nhiệtđộ

-  Hốt phòng thínghiệm

-  Bể nhuộm bằng thủytinh

-  Bể thủy tinh đựng cồn, xylen

-  Giá đựng phiến đồ (đứng và nằmngang)

-  Cốc đong loại 1000ml, 500ml, 100ml và50ml.

-  Ống hút bằng nhựa, quả bóp cao su hút hóachất.

-  Kẹp không mấu,kéo.

-  Giấylọc

-  Bôm Canada hoặc keo gắn lákính.

-  Kính hiển vi 2 mắt để kiểm tra kết quảnhuộm.

-  Nguồncấpnướcchảy.

-  Kính phòng hộ, găng tay, khẩu trang, áochoàng.

-  Phẩm nhuộm: Phẩm nhuộm nhân và bào tương có thể mua dạng thương mại, dùng luôn. Nếu không có sản phẩm dùng ngay, có thể pha phẩm nhuộm theo cách thức dướiđây:

a.                      Hematoxylin Harris:

-           Hematoxylin(tinhthể)                             1g

-           Cồn (Etanol)tuyệtđối                              10ml

-           Alun (ammoniumhaypotassium)            20g

-           Nướccất                                                   200ml

-           Oxyt thuỷngân(đỏ)                                 0,5g

* Tiến hành pha :

-           Hoà tan hematoxylin trongcồn.

-            Hoà tan alun trong nước cất nóng. Đưa ra khỏi lửa và trộn hai dungdịch vớinhau.

-           Đunsôihỗnhợp,kéobìnhđunrakhỏilửavàthêmdầnvàooxytthuỷngân.

-            Đun nóng lại, khi hỗn hợp có màu tím sẫm, tắt lửa và nhúng ngay bình đun vào nướclạnh.

-             Khi bình đun lạnh hẳn, thêm 2ml axit acetic lạnh để làm tăng tính nhuộmnhân.

b.                      EosineY:ỞViệtNam,thườngphadungdịch0,5%trongcồn95o.

L.G. Koss pha theo công thức :

Eosin Y (CI.No45830)              16ghoặc1g Dichromat          kali    8ghoặc0,5g Axit picric  (nướcbãohoà)                             160ml hoặc10ml

Cồn etanol95o                                               160ml  hoặc10ml

Nướccất                                      1280 ml hoặc 80ml

Hoà tan eosin và dichromat kali vào nước cất, đun nóng nếu cần, sau đó thêm dung dịch axit picric, cồn.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

Thực hiện các bước sau:

+ Phiến đồ để khô tự nhiên ở nhiệt độ phòng.

+ Cố định phiến đồ trong cồn 95 độ từ  5-10 phút.

+ Để khô tự nhiên.

+ Rửa qua nước.

+ Nhuộm Hematoxylin trong 3-5 phút.

+ Rửa nước trong 5 phút.

+ Biệt hóa trong cồn – axit 0,5% trong 1 vài giây.

+ Rửa nước trong 10-15 phút.

+ Nhuộm eosin trong 1 phút

+ Rửa nước.

+ Loại phẩm thừa bằng cồn 95 độ.

+ Khử nước bằng xylen

+ Gắn lá kính bằng bôm Canada.

IV.                KẾT QUẢ

Nhântếbào                       xanh đến xanhđen

Bào tươngtếbào               hồng đếnđỏ

Hồngcầu                           hồng đậm

Sợi tạokeo                        hồngnhạt.

V.                    MỘT SỐ SAI SÓT VÀ CÁCH XỬTRÍ

-  Bàotươngvànhânđềubắtmàunhạt:Thuốcnhuộmcũ,thaythuốcnhuộmmới.

-  Nhân nhạt màu: Tăng thời gian nhuộmnhân.

-  Nhân đậm màu quá mức: tẩy nhẹ bằngcồn-axit.

78. NHUỘM PAS KẾT HỢP XANHALCIAN

I.                       NGUYÊNLÝ

Phương pháp nhuộm phân biệt các nhóm mucopolysaccharit axit và trung tính,đặcbiệtởcácphiếnđồtừổtổnthươngdoungthưdicăn(chấtnhầyaxitcó màuxanh).

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnhhọc:              02

2.                      Phương tiện, hóachất:

-      Dung dịch cố định phiếnđồ.

- Cồn (700, 800, 900, 1000).

-      Nước cất 2lần.

-      Axitphotphomolybdic.

-      Xanhalcian

-      Thuốc thửSchiff

-      Dung dịch BisulfitNatri

-      Tủ hốt phòng thínghiệm

-      Bể nhuộm bằng thủytinh

-      Bể thủy tinh đựngcồn

-      Giấylọc

-      Bôm Canada hoặc keo gắn lákính.

-      Kính hiển vi 2 mắt để kiểm tra kết quảnhuộm.

-      Nguồn cấp nướcchảy.

-      Kính phòng hộ, găng tay, khẩu trang, áochoàng.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

-          Phiến đồ đã cố định, nhuộm 20 phút trong dung dịch nước xanh Alcian 0,1%.

-         Rửavànhúng6phúttrongdungdịchnướcaxitphotphomolybdic.

-      Rửa cẩn thận trong nước cất 10phút.

-      Đặt phiến đồ vào dung dịch axit periodic0,8%.

-      Rửa nước cất 5phút.

-      Nhuộm thuốc thử Schiff trong 60phút.

-      Nhúng vào dung dịch Bisunfit Natri 3 lần, cách nhau 20phút.

-      Rửa nước chảy trong 5phút.

-      Lầnlượtchoquacồncónồngđộcaodần(700,800,cồntuyệtđối).

-      Làmtrongvàgắnlákínhnhưthườnglệ.

IV.                NHẬN ĐỊNH KẾTQUẢ

Chất nhầy axit có màu xanh

         79. KỸ THUẬT LẤY BỆNH PHẨM LÀM PHIẾN ĐỒ CỔ TỬ CUNG - ÂM ĐẠO

I.                       NGUYÊNLÝ

Dựa vào nguyên lý các tế bào bình thường hoặc bất thường của cổ tử cung – âm đạo có thể bị bong ra khi lấy bằng các dụng cụ lấy tế bào, các tế bào này được dàn mỏng lên các phiến kính và các bác sĩ giải phẫu bệnh và/hoặc bác sĩ tế bào bệnh học có thể phát hiện được chúng sau khi nhuộm bằng những phương pháp thích hợp. Phải lấy bệnh phẩm trúng vùng tổn thương (nếu có) và đủ lượng cần thiết, nghĩa là cần lấy bệnh phẩm cả ở cổ ngoài, cổ trong, đặc biệt ở vùng  chuyển tiếp giữa cổ ngoài và cổ trong cổ tửcung.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

+ Bác sĩ chuyên khoa sản phụ hoặc bác sĩ đã được tập huấn cách lấy bệnh phẩm:  01

+ Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:                              01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Bàn khám phụkhoa.

-  Mỏ vịt sạch các cỡ khácnhau.

-  Đèngù.

-  Tămbông

-  Kẹpdài

-  Phiến kính có đầumờ.

-  Dụng cụ lấy tế bào (quệt bẹt Ayre cải tiến, chổi lấy tế bào, bàn chải lấy tếbào).

-  Nước muối sinh lý9‰.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn- ete tỷ lệ 1/1 hoặc dung dịch cố định dạngxịt).

-  Giá đựng phiến đồ (đứng và nằmngang).

-  Phiếu xét nghiệm: ghi đầy đủ thông tin về tuổi, tình trạng kinh nguyệt, biện pháp tránh thai đang dùng, tiền sử bệnh và chẩn đoán lâm sàng hiệntại.

-  Bút chìmềm

-  Nguồncấpnướcchảy.

-  Găng tay các loại, khẩu trang, áo choàng ytế.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Chuẩnbị

1.1.              Ngườibệnh

-  Không trong ngày có kinhnguyệt.

-  Không làm những thủ thuật, can thiệp trước khi lấy bệnh phẩm như: Kiêng giao hợp ít nhất 3 ngày; không thăm âm đạo trước bằng tay; không rửa âm đạo trong vòng 24 giờ trước đó, không đặt thuốc trong âm đạo; không bôi các chất dùng cho các thử nghiệm khác (lugol, axit acetic), không thoa dầu vào mỏ vịt; không nạo hoặc làm sinh thiết trước (trừ khi muốn xét nghiệm tế bào học chất nạo, mảnh sinhthiết).

-  Vì xét nghiệm tế bào học thường đi đôi với soi cổ tử cung nên trình tự phối hợpnhưsau:Đặtmỏvịtkhô,lấybệnhphẩmtếbào,soicổtửcung.

1.2.              Chuẩn bị dụng cụ lấy bệnhphẩm

-  Hai loại dụng cụ được sử dụng là quệt bẹt (spatula) Ayre cải tiến và chải tếbào (cytobrush),trongđóquệtbẹtAyrecảitiếnhiệnđượcsửdụngrộngrãi.

-  Dùng quệt bẹt Ayre cải tiến cỡ khác nhau để thích hợp với từng phụ nữ. Đầu nhọn dài của quệt đưa vào ống cổ trong để đảm bảo lấy được đủ bệnh phẩm vùng chuyển tiếp khi quệt, gại vàođó.

2.                      Tiến hành lấy bệnhphẩm

Ở đây, chỉ nêu cách dùng quệt Ayre cải tiến.

-  Sau khi bộc lộ cổ tử cung bằng mỏ vịt đã được khử trùng (để khô hay làm trơn bằngnướcsạch),dùnggạchaybônglausạchmặtngoàicổtửcung.

-  ChọnquệtAyrecảitiếnthíchhợpvớitừngngười.

-  Đưa đầu dài của quệt vào trong ống cổ tử cung và cạnh ngang tựa sát vào mặt ngoài cổ tử cung ở vị trí 3 giờ hoặc 9 giờ (tuỳ thóiquen).

-  Lấy tế bào bằng cách quay từ từ quệt bẹt theo chiều kim đồng hồ đủ 1 vòng 360o, luôn giữ áp lực cạo, gại vừa phải, hằng định và sao cho 2 cạnh của ngoàm liên tục tiếp xúc mật thiết với cả niêm mạc cổ ngoài và cổ trong cổ tử cung. Nếu ống cổ tử cung giãn rộng, đầu quệt có thể bị lạc hướng. Sau động tác cạo, gại, không thấy có máu, việc lấy bệnh phẩm coi như chưa đầy đủ, có thể lặp lại việc quay quệt bẹt 1- 2 vòngnữa.

-  Dùng đầu kia của quệt bẹt gại vào vùng túi cùng âm đạo để lấy thêm phiến đồ túi cùng âmđạo.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Phiến đồ được làm từ bệnh phẩm lấy bằng đầu nhọn của quệt bẹt có ý nghĩa quantrọngnhấtđốivớiviệcpháthiệntổnthươngu.

-  Có thể dàn (phết) bệnh phẩm cổ tử cung lên phiến kính theo 2cách:

+ Dàn làm 2 lần: mũi dọc của đầu nhọn quệt bẹt được dàn lên phần trên, song song với bờ trên của phiến kính (các tế bào u nếu có, thường tìm thấy ở vùng này), cánh ngang của đầu nhọn quệt bẹt dàn bệnh phẩm ở đó xuống phần dưới phiến kính, cũng song song với bờ dưới phiến kính. Bằng cách này có thể định vị được tổn thương thuộc cổ ngoài hay ở vùng chuyển tiếp giữa cổ ngoài và cổ trong cổ tử cung. Đối với tổn thương phát hiện được ở cổ ngoài, sẽ rất có ý nghĩa khi soi cổ tử cung âm tính, có thể chọn vùng sinh thiết.

+ Dàn phiến đồ làm 1 lần:

-           Dàn phiến đồ 1: dàn đồng thời cả cánh dọc lẫn cánh ngang của đầu nhọn quệt bẹt Ayre làm 1 thì trên phiến đồ 1. Các tế bào bất thường có thể thấy rải ra trên phiến đồ, phản ánh tổn thương của người bệnh không phân biệt định vị cổ trong hay cổ ngoài  cổ tửcung.

-           Dàn phiến đồ 2 (lấy từ túi cùng âm đạo sau) bằng đầu bẹt của quệt Ayre như thônglệ.

4.                      Cốđịnh

-  Nhúng phiến đồ vào cồn etanol 95o trong 30 phút. Cũng có thể dùng dung dịch cồn ete tỷ lệ 1/1 hoặc cồn metanol tuyệt đối hoặc sử dụng chất cố định bán sẵn trên thị trường dưới dạng bơm khí dung rất dễ thao tác: chỉ cần ấn đều nút bơm một lần là đủ cho tia khí dung chất cố định phủ kín bệnh phẩm trên phiến đồ và lập tức cố định phiếnđồ.

-  Có thể cố định bằng để phiến đồ tự khô trong không khí, trước khi nhuộm cần làmchophiếnđồướtlạiởphòngxétnghiệmbằngglyxerol50%trong2phút.

IV.                KẾT QUẢ

-            Phiến đồ mỏng đều, không có hoặc ít chất nhầy, có tế bào của cổ trong, cổngoàicổtửcung,âmđạovàđượccốđịnhtốt.

-           CóđầyđủvàchínhxáccácthôngtincủaNgườibệnh.

V.                    MỘTSỐLƯUÝ,SAISÓTVÀCÁCHXỬTRÍ

-  Không bôi trơn mỏ vịt bằng dầu parafin vì dầu sẽ lẫn với các tế bào và cản trở bắt màu của các tếbào.

-  Bệnh phẩm phải được cố định ngay sau khi lấy, nếu không cố định hoặc cố địnhkhôngđúngcáchsẽlàmhưhạicáctếbàovàbuộcphảilấylạibệnhphẩm.

-  Phiếnđồnếuchồngchấttếbàosẽgâykhónhậnđịnh,cầndànmỏng,đều.

-  Không để các phiến đồ dính vào nhau, nếu dính vào nhau sẽ lẫn bệnh phẩm từ phiến đồ này sang phiến đồ kia. Nếu đã bị dính, chỉ có cách lấy lại bệnhphẩm.

-  Để phiến đồ không dính vào nhau, cần xếp phiến đồ vào các giá, hộp có rãnh, theo thứtự.

80. CHỌC HÚT BẰNG KIM NHỎ (FNA) CÁC HẠCH LIMPHÔ NGOẠI VI

I.                       NGUYÊNLÝ

Tất cả các hạch sờ nắn được trên bề mặt cơ thể. Dùng bơm tiêm gắn kim đưa kim qua da vào vùng tổn thương, hút với áp lực âm để các tế bào từ mô hạch đi vào trong kim, phụt chất dịch lấy được trên phiến kính, cố định, nhuộm, nhận định hình thái tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh của hạch.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-             Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng đã được đào tạo về chọc hút kim nhỏ:01

-             Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-              Phòngđểthựchiệnkỹthuậttừ15-20m2,đủánhsáng,thoáng,cóvòi

nước, chậu rửa và bàn để dụng cụ nhuộm.

-       Bàn để dụng cụ (1), ghế ngồi cho bác sĩ và kỹ thuật viên (2) và ghế ngồi choNgườibệnh(1),giườngNgườibệnhnằm(1),gốikêgáyNgườibệnh(1).

-      Bông sạch, cồn iod, găng tay vô trùng, khẩu trang, băng dính ytế.

-      Kẹp không mấu (1), kéo(1).

-        Hộp đựng bông cắt nhỏ vô trùng (1), hộp đựng bông cồn để sát trùng vùng chọc(1).

-      Bơm tiêm 10ml hoặc 20ml, kim các cỡ từ 25G đến21G.

-      Dụng cụ gắn bơm tiêm để chọc hút(1).

-      Hộp bằng thép không rỉ đựng bơm, kim tiêmsạch.

-      Hộp đựng kim đã dùng, dụng cụ đựng bơm đã sử dụng, dụng cụ đựng bông đãdùng.

-      Phiến kính sạch, một đầu mài mờ để ghi mã số Ngườibệnh.

-      Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm (phiếnđồ).

-      BútchìmềmghimãsốNgườibệnh,vịtríchọchúttrênphiếnkính.

-      Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn/ete tỷ lệ1/1).

-      Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/PAP…)

-      Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-      Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-      Các dung dịch sátkhuẩn.

-      Kính hiển vi quang học, bàn có mặt phẳng, đủ rộng để đặt kính hiển vi và để viết(1).

-       Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, người thực hiện kỹ thuật, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-       Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương,vịtríchọchút,dịchchọcvàkếtquảchẩnđoán.

-      Hộp thuốc chống sốc, ống nghe, máy đo huyếtáp.

-      Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

3.                      ChuẩnbịNgườibệnh(vớicácNBtỉnhtáo,giaotiếpđượcvớithầythuốc)

-      GiảithíchchoNgườibệnh(hoặcngườinhàNgườibệnh)vềquitrìnhthực hiện, mục đích, nguy cơ, lợi ích để Người bệnh yên tâm và hợp tác làm xét nghiệm.

-      Khai thác tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng, cận lâmsàng.

-       Khám Người bệnh xác định vị trí hạch cần chọc hút, màu sắc, số   lượng, mật độ, kích thước, sự di động.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Bộc lộ vị trí hạch cần chọc hút (Người bệnh có thể nằm hoặc ngồi tùy vị trí hạch cần bộc lộ để làm thủ thuật cho thuận tiện).

+ Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.

+ Chọc hút để lấy bệnh phẩm: cố định vị trí hạch cần chọc bằng hai ngón bàn tay trái, tay phải cầm kim có gắn bơm tiêm xuyên qua da vào hạch, hút dưới áp lực âm để dịch chọc vào trong lòng kim. Trước khi rút mũi kim ra khỏi hạch, cần giải phóng áp lực âm, rút nhanh kim qua da. Có thể chọc hút nhiều vị trí trên hạch (nếu hạch >1,5) hoặc chọc hút nhiều hạch (cần đánh dấu thứ tự hạch hoặc vịtríhạchđượcchọchúttrênphiếnkính).

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút hoặc băng lại nếu cần.

2.                      Làm phiếnđồ

+ Tháo kim ra khỏi bơm tiêm.

+ Kéo pitông xuống để lấy không khí vào bơm tiêm tạo áp lực.

+ Lắp kim vào bơm tiêm.

+ Nhanh chóng phụt dịch chọc ra các phiến kính đã ghi sẵn mã số Người bệnh.

+ Dùng một phiến kính khác dàn bệnh phẩm trên các phiến kính có bệnh phẩm để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.

3.                      Cố định phiến đồ: bằng một trong các phương pháp cố định phiến đồ tế bào học (đã nêu ở phần cố định phiếnđồ).

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bàohọc).

5.                      Nhận định kết quả: trên kính hiển vi quang học, do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-           Phiến đồ chọc hút phải có được đúng, đủ các thành phần tế bào của mô hạch,cũngnhưcácthànhphầncủatổnthươngcầnxácđịnh.

-           Cácphiếnđồđượcdànmỏng,đều,khôngchồngchấtlênnhau.

-           Cáctếbàođượcbảotồntốtđúngvớihìnhtháicủamôvàtổnthương.

-           Các tế bào bắt màu rõ ràng, phân biệt được rõ hình thái của nhân và bào tương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ không thỏađáng:

+ Quá nghèo tế bào hoặc không lấy được tế bào của tổn thương:

Do mũi kim chọc quá nông hoặc quá sâu: cần đâm mũi kim trúng tổn thương, hoặc không cố định tốt vùng cần chọc trong khi hút làm hạch di động: cần ấn ngón tay giữ chặt hạch cần chọc.

+Quánhiềuhồngcầu:khôngđổihướngmũikimkhikimđãđâm vàomô, tránh chảy máu khi chọc hoặc chọc thêm 1 mũi ở vị trí khác (khối >1,5cm) nếu thấy nhiềumáu.

+ Phiến đồ dàn quá dày hoặc kéo quá mạnh làm các tế bào chồng chất hoặc bị kéo dài, nát: cần phụt một lượng vừa đủ ra mỗi phiến kính và dàn nhẹ nhàng, đều tay.

+ Cố định kém làm tế bào thoái hóa không nhận định được hình thái nhân và bào tương: cần lặp lại xét nghiệm, cố định ngay sau khi dàn phiến đồ.

+ Các tế bào bắt màu quá kém: cần nhuộm đủ thời gian và cố định phiến đồ tốt hoặc kiểm tra thuốc nhuộm.

-  Ngườibệnhkhônghợptác:thuyếtphụcgiảithích.

-  Chảy máu nhỏ tại nơi chọc hút: chỉ cần băng éplại.

-  Dịch chọc bị khô trong lòng kim hoặc trong đốc kim hoặc khô trên phiến kính trước khi dàn: chọc hút nhanh, phụt nhanh ra phiến kính đã chuẩn bị sẵn và dànngay,hoặcbơmnướcmuốisinhlýđểrửakimlấydịchlàmphiếnđồ.

-  Chọc hút vào vị trí ngoài tổn thương (mạch máu, thần kinh, khí quản…): rút ngay kim ra, cố định tốt vị trí cần chọc hút và chọc hútlại.

-  Nên yêu cầu Người bệnh không nhịn ăn trước khi tiến hành thủ thuật. Giải thích để Người bệnh yên tâm. Nếu Người bệnh bị choáng khi chọc hoặc sau khi chọc:nhanhchóngchoNgườibệnhnằmxuốnggườngvàxửtríchốngchoáng.

81. CHỌC HÚT BẰNG KIM NHỎ CÁCTỔNTHƯƠNGVÚSỜTHẤYĐƯỢC

I.                       NGUYÊNLÝ

Tất cả các các tổn thương vú có thể sờ nắn được. Dùng bơm tiêm gắnkim đưa kim qua da vào vùng tổn thương, hút với áp lực âm để các tế bào từ tổn thương vào trong kim, phụt chất dịch lấy được trên phiến kính, cố định, nhuộm, nhận định hình thái tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh củavú.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng đã được đào tạo về chọc hút kim nhỏ:01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Phòng để thực hiện kỹ thuật từ 15-20 m2, đủ ánh sáng, thoáng, có vòi nước, chậu rửa và bàn để dụng cụnhuộm.

-  Bàn để dụng cụ (1), ghế ngồi cho bác sĩ và kỹ thuật viên (2) và ghế ngồi cho Ngườibệnh(1),giườngNgườibệnhnằm(1),gốikêgáyNgườibệnh(1).

-  Bông sạch, cồn iod, găng tay vô trùng, khẩu trang, băng dính ytế.

-  Kẹp không mấu (1), kéo(1).

-  Hộp đựng bông cắt nhỏ vô trùng (1), hộp đựng bông cồn để sát trùng vùng chọc(1).

-  Bơm tiêm 10ml hoặc 20ml, kim các cỡ từ 25G đến21G.

-  Dụng cụ gắn bơm tiêm để chọc hút(1).

-  Hộp bằng thép không rỉ đựng bơm, kim tiêmsạch.

-  Hộp đựng kim đã dùng, dụng cụ đựng bơm đã sử dụng, dụng cụ đựng bông đã dùng.

-  Phiến kính sạch, một đầu mài mờ để ghi mã sốBN.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm (phiếnđồ).

-  BútchìmềmghimãsốNgườibệnh,vịtríchọchúttrênphiếnkính.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn/ete tỷ lệ1/1).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/PAP…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàđểviết (1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, người thực hiện kỹ thuật, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Hộp thuốc chống sốc, ống nghe, máy đo huyếtáp.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

3.                      ChuẩnbịNgườibệnh(vớicácBNtỉnhtáo,giaotiếpđượcvớithầythuốc)

-  Giải thích cho Người bệnh (hoặc người nhà Người bệnh) về qui trình thực hiện, mục đích, nguy cơ, lợi ích để Người bệnh yên tâm và hợp tác làm xét nghiệm.

-  Khai thác tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng, cận lâmsàng.

-  KhámNgườibệnh,xácđịnhvịtrítổnthươngtrênvúcầnchọchút,màusắc,số lượng,mậtđộ,kíchthước,sựdiđộng.

-  Khám kiểm tra hạch nách (nếu có hạch, tiến hành chọc hút như đã nêu trong phần chọc hút hạch limphô ngoạivi).

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Người bệnh nằm hoặc ngồi.

+ Bộc lộ vú cần chọc hút.

+ Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.

+ Chọc hút để lấy bệnh phẩm: cố định vị trí tổn thương cần chọc bằng hai ngón bàn tay trái, tay phải cầm kim có gắn bơm tiêm xuyên qua da vào tổn thương, hút dưới áp lực âm để dịch chọc chui vào trong lòng kim, trước khi rút mũi kim ra khỏi mô, cần giải phóng áp lực âm, rút nhanh kim qua da.

Có thể hút nhiều vị trí trên tổn thương nếu u >1,5cm. Có nhiều dịch trong tổn thương (nang) nên hút hết dịch. Tránh da núm vú và quầng vú.

Nếu tổn thương ở quầng hoặc núm vú nên gây tê tại chỗ trước khi chọc.

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút, băng lại (nếu cần).

2.                      Làm phiếnđồ

+ Tháo kim ra khỏi bơm tiêm.

+ Kéo pittông xuống để lấy không khí vào bơm tiêm tạo áp lực.

+ Lắp kim vào bơm tiêm.

+ Nhanh chóng phụt dịch chọc ra các phiến kính đã ghi sẵn mã số Người bệnh.

+ Dùng một phiến kính khác dàn bệnh phẩm trên các phiến kính có bệnh phẩm để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.

3.                      Cố định phiến đồ: bằng một trong các phương pháp cố định phiến đồ tế bào học (đã nêu ở phần cố định phiếnđồ).

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bàohọc).

5.                      Nhận định kết quả: trên kính hiển vi quang học, do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Phiến đồ chọc hút phải có được đúng, đủ các thành phần tế bào của mô tổn thương,cũngnhưcácthànhphầncủatổnthươngcầnxácđịnh.

-  Cácphiếnđồđượcdànmỏng,đều,khôngchồngchấtlênnhau.

-  Cáctếbàođượcbảotồntốtđúngvớihìnhtháicủamôvàtổnthương.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ không thỏađáng:

+ Quá nghèo tế bào hoặc không lấy được tế bào của tổn thương:

Do mũi kim chọc quá nông hoặc quá sâu: cần đâm mũi kim trúng tổn thương, hoặc không cố định tốt vùng cần chọc trong khi hút làm khối di động: cần ấn ngón tay giữ chặt khối cần chọc.

+Quánhiềuhồngcầu:khôngđổihướngmũikimkhikimđãđâmvàomô, tránh chảy máu khi chọc hoặc chọc thêm 1 mũi ở vị trí khác (khối >1,5cm) nếu thấy nhiềumáu.

+ Phiến đồ dàn quá dày hoặc kéo quá mạnh làm các tế bào chồng chất hoặc bị kéo dài, nát: cần phụt một lượng vừa đủ ra mỗi phiến kính và dàn nhẹ nhàng, đều tay.

+ Cố định kém làm tế bào thoái hóa không nhận định được hình thái nhân và bào tương: cần lặp lại xét nghiệm, cố định ngay sau khi dàn phiến đồ.

+ Các tế bào bắt màu quá kém: cần nhuộm đủ thời gian và cố định phiến đồ tốt hoặc kiểm tra thuốc nhuộm.

-  Ngườibệnhkhônghợptác:thuyếtphụcgiảithích.

-  Chảy máu nhỏ tại nơi chọc hút: chỉ cần băng éplại.

-  Dịch chọc bị khô trong lòng kim hoặc trong đốc kim hoặc khô trên phiến kính trước khi dàn: chọc hút nhanh, phụt nhanh ra phiến kính đã chuẩn bị sẵn và dànngay,hoặcbơmnướcmuốisinhlýđểrửakimlấydịchlàmphiếnđồ.

-  Chọc hút vào vị trí ngoài tổn thương (mạch máu, thần kinh, …): rút ngay kim ra, cố định tốt vị trí cần chọc hút và chọc hútlại.

-  Tràn khí thành ngực: rất hiếm do kim xuyên qua phổi, cần chếch góc mũi kim, khôngđâmthẳnggóchoặccốđịnhkhốicầnchọcnằmtrênxươngsườn.

-  Nên yêu cầu Người bệnh không nhịn ăn trước khi tiến hành thủ thuật. Giải thích để Người bệnh yên tâm. Nếu Người bệnh bị choáng khi chọc hoặc sau khi chọc:nhanhchóngchoNgườibệnhnằmxuốnggườngvàxửtríchốngchoáng.

82.CHỌCHÚTBẰNGKIMNHỎCÁCTỔNTHƯƠNGCỦADAVÀ MÔ MỀMNÔNG

I.                       NGUYÊNLÝ

Tất cả các các tổn thương trên da và mô mềm có thể sờ nắn được. Dùng bơm tiêm có gắn kim tiêm, đưa kim qua da vào vùng tổn thương, hút với áp lực âmđểcáctếbàotừtổnthươngvàotrongkim,phụtchấtdịchlấyđượctrênphiến kính, cố định, nhuộm, nhận định hình thái tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồdướikínhhiểnviquanghọcđểchẩnđoánbệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng đã được đào tạo về chọc hút kim nhỏ:01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Phòng để thực hiện kỹ thuật từ 15-20 m2, đủ ánh sáng, thoáng, có vòi nước, chậu rửa và bàn để dụng cụnhuộm.

-  Bàn để dụng cụ (1), ghế ngồi cho bác sĩ và kỹ thuật viên (2) và ghế ngồi cho Ngườibệnh(1),giườngNgườibệnhnằm(1),gốikêgáyNgườibệnh(1).

-  Bông sạch, cồn iod, găng tay vô trùng, khẩu trang, băng dính ytế.

-  Kẹp không mấu (1), kéo(1).

-  Hộp đựng bông cắt nhỏ vô trùng (1), hộp đựng bông cồn để sát trùng vùng chọc(1).

-  Bơm tiêm 10ml hoặc 20ml, kim các cỡ từ 25G đến21G.

-  Dụng cụ gắn bơm tiêm để chọc hút(1).

-  Hộp bằng thép không rỉ đựng bơm, kim tiêmsạch.

-  Hộp đựng kim đã dùng, dụng cụ đựng bơm đã sử dụng, dụng cụ đựng bông đã dùng.

-  Phiến kính sạch, một đầu mài mờ để ghi mã số Ngườibệnh.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm (phiếnđồ).

-  BútchìmềmghimãsốNgườibệnh,vịtríchọchúttrênphiếnkính.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn/ete tỷ lệ1/1).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/PAP…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàđểviết (1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, người thực hiện kỹ thuật, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Hộp thuốc chống sốc, ống nghe, máy đo huyếtáp.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

3.                      ChuẩnbịNgườibệnh(vớicácNBtỉnhtáo,giaotiếpđượcvớithầythuốc)

-  Giải thích cho Người bệnh (hoặc người nhà Người bệnh) về qui trình thực hiện, mục đích, nguy cơ, lợi ích để Người bệnh yên tâm và hợp tác làm xét nghiệm.

-  Khai thác tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng, cận lâmsàng.

-  Khám Người bệnh xác định vị trí tổn thương cần chọc hút, màu sắc, số lượng, mậtđộ,kíchthước,sựdiđộng.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Bộc lộ vị trí cần chọc hút

+ Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.

+ Chọc hút để lấy bệnh phẩm: cố định vị trí tổn thương cần chọc bằng hai ngón bàntaytrái,tayphảicầmkimcógắnbơmtiêmđâmvàotổnthương,hútdướiáp lực âm để dịch chọc vào lòng kim, trước khi rút mũi kim ra khỏi mô cần giải phóng áp lực âm, rút nhanh kim quada.

Tổn thương trong da có thể gây tê tại chỗ hoặc dùng kim nhỏ hơn (26G), vị trí kim để song song với bề mặt da, đỉnh mũi kim đâm vào da của mô cần  chọc tạo một góc nhọn, không đặt vuông góc vớida.

Cóthểhútnhiềuvịtrítrêntổnthương(nếukíchthướctổnthương >1,5cm).

Đối với tổn thương của mô mềm, tùy độ sâu của tổn thương, lựa chọn chiều dài kim cũng như đâm kim qua da với độ sâu thích hợp để tới đúng vùng tổn thương.

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút, băng lại (nếu cần).

2.                      Làm phiếnđồ

+ Tháo kim ra khỏi bơm tiêm.

+ Kéo pittông xuống để lấy không khí vào bơm tiêm tạo áp lực.

+ Lắp kim vào bơm tiêm.

+ Nhanh chóng phụt dịch chọc ra các phiến kính đã ghi sẵn mã số Người bệnh.

+ Dùng một phiến kính khác dàn bệnh phẩm trên các phiến kính có bệnh phẩm để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.

3.                      Cố định phiến đồ: bằng một trong các phương pháp cố định phiến đồ tế bào học (đã nêu ở phần cố định phiếnđồ).

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bàohọc).

5.                      Nhận định kết quả: trên kính hiển vi quang học, do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Phiến đồ chọc hút phải có được đúng, đủ các thành phần tế bào của mô, cũng nhưcácthànhphầncủatổnthươngcầnxácđịnh.

-  Cácphiếnđồđượcdànmỏng,đều,khôngchồngchấtlênnhau.

-  Cáctếbàođượcbảotồntốtđúngvớihìnhtháicủamôvàtổnthương.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ không thỏađáng:

+ Quá nghèo tế bào hoặc không lấy được tế bào của tổn thương:

Do mũi kim chọc quá nông hoặc quá sâu: cần đâm mũi kim trúng tổn thương, hoặc không cố định tốt vùng cần chọc trong khi hút làm khối cần chọc di động: cần ấn ngón tay giữ chặt khối cần chọc.

+Quánhiềuhồngcầu:khôngđổihướngmũikimkhikimđãđâmvàomô, tránh chảy máu khi chọc hoặc chọc thêm 1 mũi ở vị trí khác (khối >1,5cm) nếu thấy nhiềumáu.

+ Phiến đồ dàn quá dày hoặc kéo quá mạnh làm các tế bào chồng chất hoặc bị kéo dài, nát: cần phụt một lượng vừa đủ ra mỗi phiến kính và dàn nhẹ nhàng, đều tay.

+ Cố định kém làm tế bào thoái hóa không nhận định được hình thái nhân và bào tương: cần lặp lại xét nghiệm, cố định ngay sau khi dàn phiến đồ.

+ Các tế bào bắt màu quá kém: cần nhuộm đủ thời gian và cố định phiến đồ tốt hoặc kiểm tra thuốc nhuộm.

-  Ngườibệnhkhônghợptác:thuyếtphụcgiảithích.

-  Chảy máu nhỏ tại nơi chọc hút: chỉ cần băng éplại.

-  Dịch chọc bị khô trong lòng kim hoặc trong đốc kim hoặc khô trên phiến kính trước khi dàn: chọc hút nhanh, phụt nhanh ra phiến kính đã chuẩn bị sẵn và dànngay,hoặcbơmnướcmuốisinhlýđểrửakimlấydịchlàmphiếnđồ.

-  Chọc hút vào vị trí ngoài tổn thương (mạch máu, thần kinh, khí quản…): rút ngay kim ra, cố định tốt vị trí cần chọc hút và chọc hútlại.

-  Nên yêu cầu Người bệnh không nhịn ăn trước khi tiến hành thủ thuật. Giải thích để Người bệnh yên tâm. Nếu Người bệnh bị choáng khi chọc hoặc sau khi chọc:nhanhchóngchoNgườibệnhnằmxuốnggườngvàxửtríchốngchoáng.

83. CHỌC HÚT BẰNG KIM NHỎ TUYẾN GIÁP

I.                       NGUYÊNLÝ

Tất cả các các tổn thương tuyến giáp có thể sờ nắn được. Dùng bơm tiêm gắn kim tiêm đưa kim qua da vào vùng tổn thương, hút với áp lực âm để các tế bào từ tổn thương vào trong kim, phụt chất dịch lấy được trên phiến kính, cố định, nhuộm, nhận định hình thái tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh của tuyến giáp.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng đã được đào tạo về chọc hút kim nhỏ:01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Phòng để thực hiện kỹ thuật từ 15-20 m2, đủ ánh sáng, thoáng, có vòi nước, chậu rửa và bàn để dụng cụnhuộm.

-  Bànđểdụngcụ(1),ghếngồichobácsĩvàkỹthuậtviên(2)vàghếngồicho

Người bệnh (1), giường Người bệnh nằm (1), gối kê gáy Người bệnh (1).

-  Bông sạch, cồn iod, găng tay vô trùng, khẩu trang, băng dính ytế.

-  Kẹp không mấu (1), kéo(1).

-  Hộp đựng bông cắt nhỏ vô trùng (1), hộp đựng bông cồn để sát trùng vùng chọc(1).

-  Bơm tiêm 10ml hoặc 20ml, kim các cỡ từ 25G đến21G.

-  Dụng cụ gắn bơm tiêm để chọc hút(1).

-  Hộp bằng thép không rỉ đựng bơm, kim tiêmsạch.

-  Hộp đựng kim đã dùng, dụng cụ đựng bơm đã sử dụng, dụng cụ đựng bông đã dùng.

-  Phiến kính sạch, một đầu mài mờ để ghi mã số Ngườibệnh.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm (phiếnđồ).

-  BútchìmềmghimãsốNgườibệnh,vịtríchọchúttrênphiếnkính.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn/ete tỷ lệ1/1).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/PAP…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàđểviết (1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, người thực hiện kỹ thuật, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Hộp thuốc chống sốc, ống nghe, máy đo huyếtáp.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

3.                      Chuẩn bị Người bệnh (với các Người bệnh tỉnh táo, giao tiếp được với thầy thuốc)

-            Giải thích cho Người bệnh (hoặc người nhà Người bệnh) về qui trình thực hiện, mục đích, nguy cơ, lợi ích để Người bệnh yên tâm và hợp tác làm xét nghiệm.

-            Khai thác tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng, siêu âm, các xét nghiệm đánh giá tình trạng hóc môn tuyếngiáp.

-           Mạch nhanh >100 lần/phút: không tiến hành thực hiện thủthuật.

-           Khám Người bệnh xác định vị trí tổn thương cần chọc hút, màu sắc, số lượng,mậtđộ,kíchthước,sựdiđộng.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

-  Ngườibệnhnằmthẳngtrêngường,cóthểkêgốimỏngdướiđầu.

-  Bộc lộ vị trí cần chọchút

-  Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồniod.

-  Chọc hút để lấy bệnhphẩm:

+ Người bệnh không được nói, không được nuốt khi đang được làm  thủ

thuật.

+ Cố định vị trí tổn thương cần chọc bằng hai ngón bàn tay trái, tay   phải

cầm kim có gắn bơm tiêm đâm qua da vào tổn thương, hút dưới áp lực âm để dịch chọc vào trong lòng kim.

+ Cố định mũi kim trong khi hút để tránh chảy máu và làm đau Người

bệnh.

+ Tùy độ nông hay sâu của tổn thương mà giới hạn độ sâu của kim. Có

thể xoay mũi kim theo nhiều hướng hoặc chọc hút nhiều vị trí trên tổn thương để lấy đủ bệnh phẩm (tổn thương >1,5cm).

+ Trước khi rút mũi kim ra khỏi mô, cần giải phóng áp lực âm, rút nhanh kim qua da.

+ Nếu tổn thương là u nang, có nhiều dịch: nên hút hết dịch. Khi rút kim không cần giải phóng áp lực âm.

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút, băng lại (nếu cần).

2.                      Làm phiếnđồ

+ Tháo kim ra khỏi bơm tiêm.

+ Kéo pittông xuống để lấy không khí vào bơm tiêm tạo áp lực.

+ Lắp kim vào bơm tiêm.

+ Nhanh chóng phụt dịch chọc ra các phiến kính đã ghi sẵn mã số BN.

+ Dùng một phiến kính khác dàn bệnh phẩm trên các phiến kính có bệnh phẩm để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.

3.                      Cố định phiến đồ: bằng một trong các phương pháp cố định phiến đồ tế bào học (đã nêu ở phần cố định phiếnđồ).

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bàohọc).

5.                      Nhận định kết quả: trên kính hiển vi quang học, do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Phiến đồ chọc hút phải có được đúng, đủ các thành phần tế bào của mô tổn thương,cũngnhưcácthànhphầncủatổnthươngcầnxácđịnh.

-  Cácphiếnđồđượcdànmỏng,đều,khôngchồngchấtlênnhau.

-  Cáctếbàođượcbảotồntốtđúngvớihìnhtháicủamôvàtổnthương.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ không thỏađáng:

+ Quá nghèo tế bào hoặc không lấy được tế bào của tổn thương:

Do mũi kim chọc quá nông hoặc quá sâu: cần đâm mũi kim trúng tổn thương, hoặc không cố định tốt vùng cần chọc trong khi hút làm vùng tổn thương di động: cần ấn ngón tay giữ chặt vùng cần chọc.

+ Quá nhiều hồng cầu: nên sử dụng kim nhỏ, chỉ kéo pittông 3-5 lần, không đổi hướng mũi kim khi hút hoặc chọc thêm 1 mũi ở vị trí khác (khối

>1,5cm) nếu thấy nhiều máu (trừ trường hợp u nang chảy máu mới).

+ Phiến đồ dàn quá dày hoặc kéo quá mạnh làm các tế bào chồng chất hoặc bị kéo dài, nát: cần phụt một lượng vừa đủ ra mỗi phiến kính và dàn nhẹ nhàng, đều tay.

+ Cố định kém làm tế bào thoái hóa không nhận định được hình thái nhân và bào tương: cần lặp lại xét nghiệm, cố định ngay sau khi dàn phiến đồ.

+ Các tế bào bắt màu quá kém: cần nhuộm đủ thời gian và cố định phiến đồ tốt hoặc kiểm tra thuốc nhuộm.

-  Ngườibệnhkhônghợptác:thuyếtphụcgiảithích.

-  Chảy máu nhỏ tại nơi chọc hút: chỉ cần băng éplại.

-  Dịch chọc bị khô trong lòng kim hoặc trong đốc kim hoặc khô trên phiến kính trước khi dàn: chọc hút nhanh, phụt nhanh ra phiến kính đã chuẩn bị sẵn và dànngay,hoặcbơmnướcmuốisinhlýđểrửakimlấydịchlàmphiếnđồ.

-  Chọc hút vào vị trí ngoài tổn thương (mạch máu, thần kinh, khí quản…): rút ngay kim ra, cố định tốt vị trí cần chọc hút và chọc hútlại.

-  Nên yêu cầu Người bệnh không nhịn ăn trước khi tiến hành thủ thuật. Giải thích để Người bệnh yên tâm. Nếu Người bệnh bị choáng khi chọc hoặc sau khi chọc:nhanhchóngchoNgườibệnhnằmxuốnggườngvàxửtríchốngchoáng.

84. CHỌC HÚT BẰNG KIM NHỎ MÀO TINH HOÀN

I.                       NGUYÊNLÝ

Dùng bơm tiêm gắn kim tiêm nhỏ đưa kim qua da vào vùng tổn thương và/hoặc mào tinh, hút với áp lực âm để các thành phần trong mào tinh và/hoặc của tổn thương vào trong kim, phụt chất dịch lấy được trên phiến kính, cố định, nhuộm, nhận định hình thái, sự sắp xếp các thành phần hữu hình, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để xác định mào tinh có hay không có tinh trùng (trong chẩn đoán vô sinh nam) và/hoặc loại tổn thương mào tinh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng đã được đào tạo về chọc hút kim nhỏ:01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Phòng để thực hiện kỹ thuật từ 15-20 m2, đủ ánh sáng, thoáng, có vòi nước, chậu rửa và bàn để dụng cụnhuộm.

-  Bàn để dụng cụ (1), ghế ngồi cho bác sĩ và kỹ thuật viên (2) và ghế ngồi cho BN(1),giườngBNnằm(1),gốikêgáyNgườibệnh(1).

-  Bông sạch, cồn iod, găng tay vô trùng, khẩu trang, băng dính ytế.

-  Kẹp không mấu (1), kéo(1).

-  Hộp đựng bông cắt nhỏ vô trùng (1), hộp đựng bông cồn để sát trùng vùng chọc(1).

-  Bơm tiêm 10ml hoặc 20ml, kim các cỡ từ 25G đến21G.

-  Thuốcgâytêtạichỗ:lidocain5%(1ốngchomộtNgườibệnh).

-  Dụng cụ gắn bơm tiêm để chọc hút(1).

-  Hộp bằng thép không rỉ đựng bơm, kim tiêmsạch.

-  Hộp đựng kim đã dùng, dụng cụ đựng bơm đã sử dụng, dụng cụ đựng bông đã dùng.

-  Phiến kính sạch, một đầu mài mờ để ghi mã số Ngườibệnh.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm (phiếnđồ).

-  BútchìmềmghimãsốNgườibệnh,vịtríchọchúttrênphiếnkính.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn/ete tỷ lệ1/1).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/PAP…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kính hiển vi quang học, bàn có mặt phẳng, đủ rộng để đặt kính hiển vi và để viết(1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, người thực hiện kỹ thuật, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Hộp thuốc chống sốc, ống nghe, máy đo huyếtáp.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

3.                      Chuẩn bị Người bệnh (với các Người bệnh tỉnh táo, giao tiếp được với thầy thuốc)

-  Giải thích cho Người bệnh (hoặc người nhà Người bệnh) về qui trình thực hiện, mục đích, nguy cơ, lợi ích để Người bệnh yên tâm và hợp tác làm xét nghiệm.

-  Khai thác tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng, cận lâmsàng.

-  KhámNgườibệnhxácđịnhvịtrícầnchọchút,màusắc,sốlượng,mậtđộ,kích thước, sự diđộng.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Người bệnh nằm ngửa trên gường.

+ Bộc lộ vị trí cần chọc hút.

+ Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.

+ Gây tê trong da tại vị trí cần chọc hút.

+ Chọc hút để lấy bệnh phẩm: cố định vị trí cần chọc bằng hai ngón bàn tay trái, tay phải cầm kim có gắn bơm tiêm đâm qua da vào mào tinh hoặc vùng tổn thương, hút dưới áp lực âm để dịch chọc vào lòng kim, trước khi rút mũi kim ra khỏi vùng chọc cần giải phóng áp lực âm, rút nhanh kim qua da. Có thể hút nhiều vị trí nếu cầnthiết.

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút.

2.                      Làm phiếnđồ

+ Tháo nhanh kim ra khỏi bơm tiêm (nếu chỉ hút được ít bệnh phẩm).

+ Kéo pittông xuống để lấy không khí vào bơm tiêm tạo áp lực.

+ Lắp lại kim vào bơm tiêm.

+ Phụt thật nhanh dịch chọc ra các phiến kính đã ghi sẵn mã số Người bệnh.

+ Dùng một phiến kính khác dàn bệnh phẩm trên các phiến kính có bệnh phẩm để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.

3.                      Cố định phiến đồ: bằng một trong các phương pháp cố định phiến đồ tế bào học (đã nêu ở phần cố định phiếnđồ).

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bàohọc).

5.                      Nhận định kết quả: trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Phiến đồ chọc hút phải lấy được trúng, đủ các thành phần hữu hình của mào tinh hoặc mô tổnthương.

-  Cácphiếnđồđượcdànmỏng,đều.

-  Các tế bào được bảo tồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ không thỏađáng:

+ Quá nghèo tế bào hoặc không lấy được tế bào của tổn thương:

Do mũi kim chọc quá nông hoặc quá sâu: cần đâm mũi kim trúng tổn thương,hoặckhôngcốđịnhtốtvùngcầnchọctrongkhihút:cầnấnngóntaygiữ chặt vùng cầnchọc.

+Quánhiềuhồngcầu:khôngđổihướngmũikimkhikimđãđâmvàomô, tránh chảy máu khi chọc hoặc chọc thêm 1 mũi ở vị trí khác (khối >1,5cm) nếu thấy nhiềumáu.

+ Phiến đồ dàn quá dày hoặc kéo quá mạnh làm các tế bào chồng chất hoặc bị kéo dài, nát: cần phụt một lượng vừa đủ ra mỗi phiến kính và dàn nhẹ nhàng, đều tay.

+ Cố định kém làm tế bào thoái hóa không nhận định được hình thái nhân và bào tương: cần lặp lại xét nghiệm, cố định ngay sau khi dàn phiến đồ.

+ Các tế bào bắt màu quá kém: cần nhuộm đủ thời gian và cố định phiến đồ tốt hoặc kiểm tra thuốc nhuộm.

-  Ngườibệnhkhônghợptác:thuyếtphụcgiảithích.

-  Chảy máu nhỏ tại nơi chọc hút: chỉ cần băng éplại.

-  Dịch chọc bị khô trong lòng kim hoặc trong đốc kim hoặc khô trên phiến kính trước khi dàn: chọc hút nhanh, phụt nhanh ra phiến kính đã chuẩn bị sẵn và dànngay,hoặcbơmnướcmuốisinhlýđểrửakimlấydịchlàmphiếnđồ.

-  Chọc hút vào vị trí ngoài tổn thương (mạch máu, thần kinh, …): rút ngay kim ra, cố định tốt vị trí cần chọc hút và chọc hútlại.

-  Nên yêu cầu Người bệnh không nhịn ăn trước khi tiến hành thủ thuật. Giải thíchđểNgườibệnhyêntâm.NếuNgườibệnhbịchoángtronghaysaukhichọc hoặc sau khi chọc: nhanh chóng cho Người bệnh nằm xuống gường và xử trí chốngchoáng.

85. CHỌC HÚT BẰNG KIM NHỎ TINH HOÀN

I.                       NGUYÊNLÝ

Dùng bơm tiêm gắn kim nhỏ xuyên kim qua da vào tinh hoàn hoặc vùng tổnthương,hútvớiáplựcâmđểcáctếbàotừmô tinhhoànhoặcmô tổnthương vào trong kim, phụt chất dịch lấy được trên phiến kính, cố định, nhuộm, nhận định hình thái tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoánbệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng đã được đào tạo về chọc hút kim nhỏ:01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  PhòngFNAtừ15-20m2,đủánhsáng,thoáng,cóvòinước,chậurửavàbànđể dụng cụnhuộm.

-  Bàn để dụng cụ (1), ghế ngồi cho thầy thuốc (2) và ghế ngồi cho Người   bệnh

(1), giường Người bệnh nằm (1), gối kê gáy Người bệnh (1).

-  Bông sạch, cồn iod, găng tay vô trùng, khẩu trang, băng dính ytế.

-  Kẹp không mấu (1), kéo(1).

-  Hộp đựng bông cắt nhỏ vô trùng (1), hộp đựng bông cồn (1) để sát trùng vùng chọc.

-  Bơm tiêm 10ml hoặc 20ml, kim các cỡ từ 25 G đến21G.

-  Dụng cụ gắn bơm tiêm để chọc hút(1).

-Thuốc gây tê tại chỗ: lidocain 5% (1 ống cho 1 Người bệnh).

-  Hộp bằng thép không rỉ đựng bơm, kim tiêmsạch.

-  Hộp đựng kim đã dùng, dụng cụ đựng bơm đã sử dụng, dụng cụ đựng bông đã dùng.

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn tuyệt đối hoặc cồn/ete tỷ lệ1/1).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/PAP…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàđểviết(1).

-  PhiếuxétnghiệmghirõhọvàtênNgườibệnh,ngườithựchiệnkỹthuật.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc hút, dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Hộp thuốc chống sốc, ống nghe, máy đo huyếtáp.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

3.                      Chuẩn bị Người bệnh (với các Người bệnh tỉnh táo, giao tiếp được với thầy thuốc)

-  Giải thích cho Người bệnh (hoặc người nhà Người bệnh) về qui trình thực hiện, mục đích, nguy cơ, lợi ích để Người bệnh yên tâm và hợp tác làm xét nghiệm.

-  Khai thác tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng, cận lâmsàng.

-  Khám Người bệnh, đánh giá độ to hay nhỏ, mật độ, có tổn thương ... của tinh hoàn, mào tinh (kể cả màu sắc, kích thước, mật độ, sự di động) để xác định vị trí cần chọchút.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ NB nằm ngửa trên gường

+ Bộc lộ vị trí cần chọc hút

+ Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.

+ Gây tê trong da bìu.

+ Chọc hút để lấy bệnh phẩm: cố định vị trí cần chọc bằng hai ngón bàn tay trái, tay phải cầm kim có gắn bơm tiêm đâm qua da vào vùng tinh hoàn cần chọc, hút dưới áp lực âm để dịch chọc vào trong lòng kim, trước khi rút mũi kim ra cần giải phóng áp lực âm, rút nhanh kim qua da. Có thể hút nhiều vị trí.

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút.

2.                      Làm phiếnđồ

+ Tháo nhanh kim ra khỏi bơm tiêm (nếu chỉ hút được ít bệnh phẩm).

+ Kéo pittông xuống để lấy không khí vào bơm tiêm tạo áp lực âm sau khi lắp  lạikim.

+ Lắp lại kim vào bơm tiêm.

+ Nhanh chóng phụt dịch chọc ra các phiến kính đã ghi sẵn mã số Người bệnh.

+ Dùng một phiến kính khác dàn bệnh phẩm trên các phiến kính có bệnh phẩm để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.

3.                      Cố định phiến đồ: bằng một trong các phương pháp cố định phiến đồ tế bào học (đã nêu ở phần cố định phiếnđồ).

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff Quick hay May Grünwanld Giemsa hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bàohọc).

5.                      Nhận định kết quả: trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Phiến đồ chọc hút phải lấy được trúng, đủ các thành phần tế bào của tinh hoàn và/hoặc mô tổn thương, đủ để chẩnđoán.

-  Cácphiếnđồđượcdànmỏng,đều.

-  Các tế bào được bảo tồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ không thỏađáng:

+ Quá nghèo tế bào hoặc không lấy được tế bào của tổn thương:

Do mũi kim chọc quá nông hoặc quá sâu: cần đâm mũi kim trúng tổn thương,hoặckhôngcốđịnhtốtvùngcầnchọctrongkhihút:cầnấnngóntaygiữ chặt vùng cầnchọc.

+Quánhiềuhồngcầu:khôngđổihướngmũikimkhikimđãđâmvàomô, tránh chảy máu khi chọc hoặc chọc thêm 1 mũi ở vị trí khác (khối >1,5cm) nếu thấy nhiềumáu.

+ Phiến đồ dàn quá dày hoặc kéo quá mạnh làm các tế bào chồng chất hoặc bị kéo dài, nát: cần phụt một lượng vừa đủ ra mỗi phiến kính và dàn nhẹ nhàng, đều tay.

+ Cố định kém làm tế bào thoái hóa không nhận định được hình thái nhân và bào tương: cần lặp lại xét nghiệm, cố định ngay sau khi dàn phiến đồ.

+ Các tế bào bắt màu quá kém: cần nhuộm đủ thời gian và cố định phiến đồ tốt hoặc kiểm tra thuốc nhuộm.

-  Ngườibệnhkhônghợptác:thuyếtphụcgiảithích.

-  Chảy máu nhỏ tại nơi chọc hút: chỉ cần băng éplại.

-  Dịch chọc bị khô trong lòng kim hoặc trong đốc kim hoặc khô trên phiến kính trước khi dàn: chọc hút nhanh, phụt nhanh ra phiến kính đã chuẩn bị sẵn và dànngay,hoặcbơmnướcmuốisinhlýđểrửakimlấydịchlàmphiếnđồ.

-  Chọc hút vào vị trí ngoài tổn thương (mạch máu, thần kinh, …): rút ngay kim ra, cố định tốt vị trí cần chọc hút và chọc hútlại.

-  Nên yêu cầu Người bệnh không nhịn ăn trước khi tiến hành thủ thuật. Giải thích để Người bệnh yên tâm. Nếu Người bệnh bị choáng trong hoặc sau khi chọc:nhanhchóngchoNgườibệnhnằmxuốnggườngvàxửtríchốngchoáng.

86. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC BONG CÁC DỊCH MÀNG BỤNG, MÀNG PHỔI, MÀNG TIM

I.                       NGUYÊNLÝ

Khi có tràn dịch, trong các dịch chứa các tế bào bong của màng phổi/ màng tim/ màng bụng cũng như các tế bào từ các tổn thương có trên các màng này bong vào trong dịch. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Máy lytâm.

-  Ống hút (pipet) nhựa hoặc ống hút tựđộng

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn etanol95%).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/ PAP, Ziehl-Neelsen…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàđểviết(1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màusắc,thờigianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí dịch chọc và kết quả chẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

Việc hút dịch và lấy dịch được thực hiện bởi các bác sĩ lâm sàng và gửi bệnh phẩmlàdịchchọchútđượcvềkhoagiảiphẫubệnh–tếbàobệnhhọc.

Yêu cầu:

-  Dịch chọc hút ra nên gửi ngay, nếu không gửi được ngay phải để trong tủ lạnh 4 độ C (không quá 48giờ).

-  Dịchphảiđượcđặttrongốnghoặclọcósẵnchấtchốngđông.

-  Sốlượngdịch:phảiđủ(thườngtrên100ml).

-  Phảiquansátvàghirõmàusắc,tínhchất,sốlượngdịchvàophiếuxétnghiệm.

2.                      Kỹ thuật tập trung tếbào

-  Dịch để trong tủ lạnh cho lắng cặn, gạn bỏ phần trong, lấy phần cặn cho vào ống nghiệm, đặt vào máy ly tâm với tốc độ 1500 – 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạnbỏphầntrongbêntrên,lấyphầnlắngcặntếbàobêndướilàmphiếnđồ.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Lắc nhẹ, đều dịch cặn trongống

-  Dùng ống hút hút dịch cặn dưới ống, nhỏ lên các phiến kính sạch (1-2 giọt/phiếnkính)đãghisẵnmãNgườibệnh.

-  Dùng một phiến kính khác áp trên giọt bệnh phẩm, dàn bệnh phẩm trên các phiếnkínhđểbệnhphẩmđượcdànmỏng,đều.

4.                      Cốđịnhphiếnđồ:cácphiếnđồđượcđểkhô10-30phúttrongkhôngkhíở

môi trường sạch, cố định bằng cồn etanol 95% trong 10 phút rồi nhuộm.

5.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl -Neelsen hoặc HE(nhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

5.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàohọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: nên rửa thuốc nhuộm dưới vòi nước nhỏ, nên dùng phiến kính đã phủ chất kết dính(albumin).

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay

-  Tế bào thoái hóa tan rã không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể nên làm xét nghiệm càng sớm càng tốt hoặc phải để trong tủ lạnh. Phiến đồ sau khi dàn và để khô cần cố địnhngay.

-  Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt, nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộmtốt.

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

87. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC ĐỜM

I.                       NGUYÊNLÝ

Trong đờm chứa các tế bào bong ra của phổi, phế quản, khí quản và  đường hô hấp trên cũng như các tế bào từ các tổn thương có trên các cơ quan này bong vào trong đờm. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tếbào,hìnhthái,sốlượngtếbào,sựsắpxếptếbào,nềnphiếnđồdướikínhhiển vi quang học để chẩn đoánbệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Ống hút tựđộng.

-  Máy ly tâm và các lọ đựng dịch lytâm

-  Máy trộn(khuấy)

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố địnhbệnhphẩm:         + dung dịch carbowax 2% trongcồn

+ cồn ethanol 95 độ

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/ PAP, Ziehl -Neelsen…).

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút.

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kính hiển vi quang học, bàn có mặt phẳng, đủ rộng để đặt kính hiển vi và viết (1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, số lượng đờm, màu sắc, thời gianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  SổhoặcmáytínhghilạithôngtincủatừngNgườibệnhvàkếtquảchẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải y tế, rác thảithường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

-  Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các khoa lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnhhọc.

*                        Yêu cầu:

-  Lấyđờmcủađườnghôhấpdưới(đểchẩnđoántổnthươngcủaphếquản- phổi).

-  Lấyđờmcủabuổisángsớm,trướckhiănuống.

-  Số mẫu đờm cần lấy: 3-5mẫu.

-  Ngườibệnhhítthởsâu,homạnhvàkhạcđờmvàomộthộpmiệngrộng,làm lại nhiềulần.

-  Chuyển ngay bệnh phẩm đến làm xét nghiệm (Người bệnh trong bệnh viện) hoặc pha sẵn 50ml dung dịch tiền cố định trong hộp đựng đờm (nếu lấy đờmtừ nhà).

-  Dung dịch tiền cố định: 50ml cồn 70% hoặc dung dịch 2% carbowax trong cồn 50%vớithểtíchtươngđương.

2.                      Kỹ thuật làm tan nhày và tập trung tếbào

-  50ml dung dịch đờm trong lọ đã pha sẵn dung dịch cố định, dùng bi sắt đánh tan đờm hoặc dùng máy trộn xoáy đặt đứng trong nhiệt độ phòng 30-60 phút hoặc cho vào máy xay tốc độ cao trong 5-10 giây, nếu chưa tan nhày lại xaytiếp

5-10 giây hoặc cho chất làm tan nhày vào mẫu đờm đã cố định .

-  Cho mẫu đã tan nhày đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạn bỏ phần trong bên trên, để lại vài giọt cùng phần lắng cặn tế bào bên dưới (1-2ml).

-  Lấy phần cặn lắc trên máy trộn điện 4-5 giây rồi lấy làm phiếnđồ.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Dùng ống hút hút dịch cặn đã được trộn, nhỏ lên phần trung tâm của các phiến kính đã ghi sẵn mã Người bệnh (1-2 giọt/phiến kính nếu cặn giàu tế bào; 3-4  giọtnếucặnlỏng,nhiềunước).

-  Dùng một phiến kính sạch khác đặt lên trên cặn, dàn nhẹ, đều bệnh phẩm giữa haiphiếnkínhđểbệnhphẩmđượcdànmỏng,đều.

4.                      Cố định phiếnđồ

-  Các phiến đồ để khô trong không khí 10-30 phút trong môi trường sạch, không bụi.

-  Ngâmphiếnđồ10phúttrongcồn95độtrướckhinhuộm.

5.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl - Neelsen hoặc HEnhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

6.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin)

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay

-  Tế bào thoái hóa tan rã không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cốđịnh.

-  Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt.

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

88. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC DỊCH RỬA VÀ HÖT PHẾ QUẢN

I.                       NGUYÊNLÝ

Trong dịch rửa và hút phế quản chứa các tế bào bong ra của phổi, phế quản cũng như các tế bào từ các tổn thương có trên các cơ quan này bong vào trong dịch. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Ống hút tựđộng.

-  Máy ly tâm và các lọ đựng dịch lytâm

-  Máy trộn(khuấy)

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm:         

+ dung dịch carbowax 2% trongcồn

+ cồn ethanol 95 độ

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/ PAP, Ziehl -Neelsen…).

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút.

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàviết.

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màusắc,thờigianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương và kết quả chẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

-  Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các khoa lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnhhọc.

*                        Yêu cầu:

-  Dịch lấy ra chuyển ngay đến làm xét nghiệm hoặc cho ngay vào hộp có nắp đậy chứa 50ml dung dịch tiền cố định phasẵn.

-  Dung dịch tiền cố định: 50ml cồn 70% hoặc dung dịch 2% carbowax trong cồn 50%vớithểtíchtươngđương.

2.                      Kỹ thuật làm tan nhày và tập trung tếbào

*                        Nếu dịch có nhiềunhày

-  50ml dung dịch rửa phế quản trong lọ đã pha sẵn dung dịch cố định, dùng bi  sắt đánh tan chất nhày hoặc dùng máy trộn xoáy đặt đứng trong nhiệt độ phòng 30-60 phút hoặc cho vào máy xay tốc độ cao trong 5-10 giây, nếu chưa tan nhày lại xay tiếp 5-10 giây hoặc cho chất làm tan nhày vào mẫu dịch đã cố định.

*                        Nếukhôngnhày:quitrìnhgiốnglàmcặnnướctiểu.

-  Cho mẫu đã tan nhày đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạn bỏ phần trong bên trên, để lại vài giọt cùng phần lắng cặn tế bào bêndưới

(1-2ml)

-  Lấy phần cặn lắc trên máy trộn điện 4-5 giây rồi lấy làm phiếnđồ.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Dùng ống hút hút dịch cặn đã được trộn, nhỏ lên phần trung tâm của các phiến kính đã ghi sẵn mã BN (1-2 giọt/phiến kính nếu cặn giàu tế bào; 3-4 giọt nếu   cặn lỏng,nhiều nước).

-  Dùng một phiến kính sạch khác đặt lên trên cặn, dàn nhẹ, đều bệnh phẩm giữa haiphiếnkínhđểbệnhphẩmđượcdànmỏng,đều.

4.                      Cố định phiếnđồ

-  Các phiến đồ để khô trong không khí 10-30 phút trong môi trường sạch, không bụi.

-  Ngâmphiếnđồ10phúttrongcồn95độtrướckhinhuộm.

5.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE(nhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

6.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin)

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay

-  Tế bào thoái hóa tan rã không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cốđịnh.

-  Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt.

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

89. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC DỊCH CHẢI PHẾ QUẢN

I.                       NGUYÊNLÝ

Với những tổn thương vùng bề mặt niêm mạc phế quản, khi nội soi phế quản, vừa có thể quan sát trực tiếp tổn thương, vừa có thể dùng bàn chải chải bề mặt phế quản tổn thương lấy các tế bào làm phiến đồ. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Ống hút tựđộng.

-  Máy ly tâm và các lọ đựng dịch lytâm

-  Máy trộn(khuấy)

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm:         

+ dung dịch carbowax 2% trongcồn

+ cồn etanol 95 độ

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/ PAP, Ziehl -Neelsen…).

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút.

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàviết(1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màusắc,thờigianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương và kết quả chẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

-  Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các khoa lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnhhọc.

-  Mẫu lấy được có thể phết trực tiếp lên các phiến kính sạch, đã ghi sẵn mã số Người bệnh, cố định bằng cồn etanol 95 độ và chuyến xuống khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học, nhuộm phiến đồ theo một trong những phương pháp nhuộm tế bàohọc.

Hoặc rửa bàn chải trong dung dịch sinh lý (salin vô trùng) rồi làm phiến đồ tế bào học dịch nhưsau:

-  Dịch lấy ra chuyển ngay đến làm xét nghiệm hoặc cho ngay vào hộp có nắp đậy chứa 50ml dung dịch tiền cố định phasẵn.

-  Dung dịch tiền cố định: 50ml cồn 70% hoặc dung dịch 2% carbowax trong cồn 50%vớithểtíchtươngđương.

2.                      Kỹ thuật làm tan nhày và tập trung tếbào

*                        Nếu dịch có nhiềunhày

-  50ml dung dịch chải phế quản trong lọ đã pha sẵn dung dịch cố định, dùng bi sắt đánh tan chất nhày hoặc dùng máy trộn xoáy đặt đứng trong nhiệt độ   phòng

30-60 phút hoặc cho vào máy xay tốc độ cao trong 5-10 giây, nếu chưa tan nhày lại xay tiếp 5-10 giây hoặc cho chất làm tan nhày vào mẫu dịch đã cố định .

*                        Nếukhôngnhày:quitrìnhgiốnglàmcặnnướctiểu.

-  Cho mẫu đã tan nhày đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạn bỏ phần trong bên trên, để lại vài giọt cùng phần lắng cặn tế bào bên dưới (1-2ml).

-  Lấy phần cặn lắc trên máy trộn điện 4-5 giây rồi lấy làm phiếnđồ.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Dùng ống hút hút dịch cặn đã được trộn nhỏ lên phần trung tâm của các phiến kính đã ghi sẵn mã Người bệnh (1-2 giọt/phiến kính nếu cặn giàu tế bào; 3-4  giọtnếucặnlỏng,nhiềunước).

-  Dùng một phiến kính sạch khác đặt lên trên cặn, dàn nhẹ, đều bệnh phẩm giữa haiphiếnkínhđểbệnhphẩmđượcdànmỏng,đều.

4.                      Cố định phiếnđồ

-  Các phiến đồ để khô trong không khí 10-30 phút trong môi trường sạch, không bụi.

-  Ngâmphiếnđồ10phúttrongcồn95độtrướckhinhuộm.

5.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE(nhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

6.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin.)

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay.

-  Tế bào thoái hóa tan rã không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cốđịnh.

-  Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt.

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

90. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC DỊCH RỬA Ổ BỤNG

I.                       NGUYÊNLÝ

Trong dịch rửa ổ bụng chứa các tế bào bong ra của màng bụng, tiểu khung, túi cùng cũng như các tế bào bong từ các tổn thương có trong vùng đó. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoánbệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Ống hút tựđộng.

-  Máy ly tâm và các lọ đựng dịch lytâm

-  Máy trộn(khuấy)

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố địnhbệnhphẩm:        

+ dung dịch carbowax 2% trongcồn

+ cồn etanol 95 độ

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/ PAP, Ziehl -Neelsen…).

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút.

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàviết(1).

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màusắc,thờigianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, kết quả chẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

-  Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các khoa lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnhhọc.

*                        Yêu cầu: Dịch hút ra phải cho vào các lọ chứa chất chốngđông.

-  Chuyển đến phòng xét nghiệm giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học luôn: không cầncốđịnhvàđượcđểtrongtủlạnh,sauđólàmphiếnđồ.

-  Nếuđểlâu,phảichovàohộpchứachấttiềncốđịnhvớithểtíchtươngđương.

-  Dung dịch tiền cố định: cồn etanol 50% hoặc dung dịch 2% carbowax trong cồn50%vớithểtíchtươngđương.

2.                      Kỹ thuật tập trung tếbào

-  Dịch để trong tủ lạnh cho lắng cặn, gạn bỏ phần trong, lấy phần cặn cho vào ống nghiệm, đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạnbỏphầntrongbêntrên,lấyphầnlắngcặntếbàobêndưới(1-2ml)

-  Lắc trên máy trộn điện 4-5 giây rồi lấy làm phiếnđồ.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Dùng ống hút hút dịch cặn đã được trộn nhỏ lên phần trung tâm của các phiến kính đã ghi sẵn mã Người bệnh (1-2 giọt/phiến kính nếu cặn giàu tế bào; 3-4  giọtnếucặnlỏng,nhiềunước).

-  Dùng một phiến kính sạch khác đặt lên trên cặn, dàn nhẹ, đều bệnh phẩm giữa haiphiếnkínhđểbệnhphẩmđượcdànmỏng,đều.

4.                      Cố định phiếnđồ

-  Các phiến đồ để khô trong không khí 10-30 phút trong môi trường sạch, không bụi.

-  Ngâmphiếnđồ10phúttrongcồn95độtrướckhinhuộm.

5.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HEnhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

6.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin)

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay

-  Tế bào thoái hóa, tan rã, không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cốđịnh.

-  Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt.

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

91. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC DỊCH KHỚP

I.                       NGUYÊNLÝ

Khi có tràn dịch, trong dịch chứa các tế bào của màng hoạt dịch, ổ khớp cũngnhưcáctếbàovàcácthànhphầnhữuhìnhkháctừcáctổnthươngcótrong ổ khớp bong vào trong dịch. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dướikínhhiểnviquanghọcđểchẩnđoánbệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:     01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Bơm và kim tiêm dùng để chọchút.

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Máy lytâm.

-  Ống hút (pipet) nhựa hoặc ống hút tựđộng

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn etanol95%).

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff Quik/HE/PAP…)

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàviết.

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên Người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màusắc,thờigianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng Người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc lấy dịch và kết quả chẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Người bệnh nằm hoặc ngồi.

+ Bộc lộ vị trí khớp cần chọc hút.

+ Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.

+ Chọc hút để lấy bệnh phẩm: tay phải cầm kim có gắn bơm tiêm, đâm qua da vào khe khớp, hút dưới áp lực âm để dịch chọc chui vào trong lòng kim và kéo dịch vào trong bơm tiêm. Nếu dịch nhiều, một tay giữ kim, một tay tháo bơm tiêm khỏi kim, thay bằng một bơm tiêm sạch khác để hút tiếp hoặc để kỹ thuật viên bơm dịch ra một lọ chứa có sẵn chất chống đông rồi lắp lại vào mũi kim, hút tiếp cho đến khi không còn dịch thì rút nhanh kim qua da (trước khi rút mũi kim ra khỏi khớp, không cần giải phóng áp lực âm do đẩy dịch trong bơm tiêm trở lạikhớp).

+ Sát trùng lại vị trí đã chọc hút, băng lại.

-  Việc hút dịch và lấy dịch có thể được các bác sĩ lâm sàng thực hiện và gửi bệnhphẩmlàdịchchọchútđượcvềkhoagiảiphẫubệnh–tếbàobệnhhọc.

Yêu cầu:

-  Dịch chọc hút ra nên gửi ngay nếu không phải để trong tủ lạnh 4 độ C   (không

quá 48 giờ).

-  Dịchphảiđượcđặttrongốnghoặclọcósẵnchấtchốngđông.

-  Sốlượngdịch:phảiđủ(thường25-100ml).

-  Phảiquansátvàghirõmàusắc,tínhchất,sốlượngdịchvàophiếuxétnghiệm.

2.                      Kỹ thuật tập trung tếbào

-  Dịch để trong tủ lạnh cho lắng cặn, gạn bỏ phần trong, lấy phần cặn cho vào ống nghiệm, đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạnbỏphầntrongbêntrên,lấyphầnlắngcặntếbàobêndướilàmphiếnđồ.

3.                      Làm phiếnđồ

-  Lắc nhẹ, đều dịch cặn trongống

-  Dùng ống hút hút dịch cặn dưới ống, nhỏ lên các phiến kính (1-2giọt/phiến kính) đã ghi sẵn mã Ngườibệnh.

-  Dùng một phiến kính khác áp trên giọt bệnh phẩm, dàn bệnh phẩm trên các phiếnkínhđểbệnhphẩmđượcdànmỏng,đều.

4.                      Cố định phiến đồ: các phiến đồ được để khô 10-30 phút trong không khí ở môitrườngsạch,cốđịnhbằngcồnetanol95%trong10phútrồinhuộm.

5.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE(nhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

6.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin)

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay

-  Tế bào thoái hóa, tan rã, không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cốđịnh.

-  Cáctếbàobắtmàuquákém:cầncốđịnhtốtvànhuộmđủthờigian,thuốc

nhuộm tốt .

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

92. KỸ THUẬT TẾ BÀO HỌC DỊCH CÁC TỔN THƯƠNG DẠNG U NANG

I.                       NGUYÊNLÝ

Trong dịch hút chứa các tế bào bong ra từ các tổn thương dạng u nang. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

-  Găng tay vô trùng, khẩutrang.

-  Ống hút tựđộng.

-  Máy ly tâm và các lọ đựng dịch lytâm

-  Máy trộn(khuấy)

-  Phiến kính sạch, một đầu màimờ.

-  Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnhphẩm.

-  Bút chì mềm ghi mã số Người bệnh, vị trí chọchút.

-  Dung dịch cố định bệnh phẩm:         

+ dung dịch carbowax 2% trongcồn

+ cồn etanol 95 độ

-  Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff - Quik/HE/ PAP,…).

-  Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ốnghút.

-  Nướccất,nướcsạchđểrửathuốcnhuộmtrênphiếnkính.

-  Các dung dịch sátkhuẩn.

-  Kínhhiểnviquanghọc,bàncómặtphẳng,đủrộngđểđặtkínhhiểnvivàviết.

-  Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên BN, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màu sắc, thờigianlấy,ngườithựchiệnkỹthuật,sốlượngphiếnđồ.

-  Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng BN, đặc điểm tổn thương và kết quả chẩnđoán.

-  Các sọt rác đựng rác thải ytế, rác thải thường.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

-  Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học hoặc bác sĩ lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.

*                        Yêu cầu: Hút hết dịch trong u nang cho vào các lọ chứa chất chốngđông.

-  Chuyển đến phòng xét nghiệm giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học ngay: không cầncốđịnhvàđượcđểtrongtủlạnh,sauđólàmphiếnđồ.

-  Nếuđểlâu,phảichovàolọchứachấttiềncốđịnhvớithểtíchtươngđương.

-  Dung dịch tiền cố định: cồn etanol 50% hoặc dung dịch 2% carbowax trong cồn50%vớithểtíchtươngđương.

2.                      Kỹ thuật tập trung tếbào

-  Dịch để trong tủ lạnh cho lắng cặn, gạn bỏ phần trong, lấy phần cặn cho vào ống nghiệm, đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10phút.

-  Gạnbỏphầntrongbêntrên,lấyphầnlắngcặntếbàobêndưới(1-2ml)

-  Lắc trên máy trộn điện 4-5 giây rồi lấy làm phiếnđồ.

3.                      Cố định phiếnđồ

-  Cácphiếnđồđểkhôtrongkhôngkhí10-30phúttrongmôitrườngsạchkhôngbụi.

-  Trướckhinhuộm,ngâmphiếnđồ10phúttrongcồn95độ.

4.                      Nhuộm các phiến đồ: theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff - Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE(nhưđãnêuởmụcnhuộmphiếnđồtếbàohọc).

6.                      Nhận định kết quả trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bào bệnhhọc.

IV.                KẾT QUẢ

-  Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lênnhau.

-  Hìnhtháicáctếbàođượcbảotồntốt.

-  Cáctếbàobắtmàurõràng,phânbiệtđượcrõhìnhtháicủanhânvàbàotương.

V.                    NHỮNGSAISÓTVÀHƯỚNGXỬTRÍ

-  Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phúttrướckhicốđịnhbằngcồn.

-  Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin)

-  Cáctếbàodày,chồngchất:lấylượngdịchvừađủ,dànđềutay

-  Tế bào thoái hóa, tan rã, không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cốđịnh.

-  Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt.

-  Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệtđối.

-  Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹtay.

93. KỸ THUẬT KHỐI TẾ BÀO DỊCH CÁC KHOANG CƠ THỂ

I.                       NGUYÊNLÝ

Nhằm tập trung các tế bào đơn lẻ, rải rác trong dịch thành một khối có thể đưa vào chuyển, đúc, cắt nhuộm giống qui trình mô học thường qui.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:     01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

+ Lọ thủy tinh có nắp, thể tích 250 ml.

+ Ống nghiệm thủy tinh kích thước 10 x 1,6 cm hoặc loại ống ly tâm thể tích 50ml.

+ Heparin (loại dung dịch tiêm)

+ Cytorich Red, Mucolexx

+ Formol đệm trung tính 10%

+ Máy ly tâm, khuôn nhựa, phiến kính, giấy gói mô học (loại không dính)

+ Que gỗ nhỏ, bông gòn (loại không thấm nước).

+ Các dụng cụ, hóa chất kỹ thuật của qui trình mô học thường qui (nhuộm HE, PAS)

3.                      Ngườibệnh

Người bệnh có tràn dịch các khoang cơ thể (màng tim, màng phổi, màng bụng, dịch não tủy…), dịch rửa phế quản, nước tiểu, dịch các u nang, dịch khớp...

4.                      Phiếu xétnghiệm

Được điền đầy đủ các thông tin hành chính của Người bệnh (tên, tuổi, số giường, số phòng, khoa phòng), chẩn đoán lâm sàng, tóm tắt các thông tin lâm sàng và cận lâm sàng, yêu cầu xét nghiệm khối tế bào dịch, ngày, giờ lấy dịch, nhận xét đại thể (màu sắc, số lượng dịch, máu, nhày…)

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Lọ thủy tinh 250 ml được tráng đều thành và đáy lọ bằng 1000 đơn vị heparin trước khi đổ dịch. Heparin làm cho dịch máu không bị đông lại, do vậy không bị mắc kẹt tế bào vào trong cục máu đông.

+ Dịch được lấy tại các khoa lâm sàng và/hoặc khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học. Lấy dịch cho vào lọ thủy tinh. Số lượng dịch tùy thuộc từng Người bệnh, nhưng nên lấy từ 50 đến 250 ml để có được nhiều mẫu bệnh phẩm (nếu điều kiện Người bệnh cho phép).

+ Đậy nắp, dán nhãn (tên, tuổi, khoa phòng, chẩn đoán lâm sàng) rồi gửi ngay về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học. Nếu không có điều kiện gửi ngay, bảo quản bệnh phẩm trong ngăn dưới tủ lạnh ở 40C. Bệnh phẩm được bảo quản không quá 2 tuần.

2.                      Tiến hành kỹthuật

+ Đánh giá đại thể: màu sắc, số lượng dịch, có/không có nhiều máu hoặc chất nhày.

+ Nếu dịch có nhiều máu thì cho 1ml Cytorich red/50ml dịch, nếu dịch có nhiều chất nhầy thì cho 1ml Mucolex/50ml dịch, lắc đều rồi để khoảng 5 phút cho tan bớt nhầy.

+ Nếu có máy ly tâm ống lớn 50 ml thì tiến hành bước 1 luôn.

+ Nếu không có máy ly tâm ống lớn thì để lọ dịch từ 8 – 10 giờ để các tế bào lắng cặn xuống dưới, sau đó loại bỏ lớp dịch trong phía bề mặt, lắc đều  cặn

tế bào, rồi chia vào các ống nghiệm nhỏ (1,6 x 10cm), nút chặt bằng bông không thấm nước rồi tiến hành từ bước 1.

Lưu ý: Nếu dịch đã được bảo quản ở các khoa lâm sàng từ 8 – 10 giờ, tế bào đã lắng xuống dưới thì tiến hành thực hiện kỹ thuật luôn (như mô tả ở trên).

+ Bước 1: Cho các ống nghiệm chứa dịch vào máy ly tâm trong 10 phút với tốc độ 2.000 vòng/phút.

+ Bước 2: Loại bỏ lớp dịch trong phía trên để lấy lắng cặn tế bào rồi cố định cặn tế bào trong formol đệm trung tính 10% trong tủ ấm 60oC, khoảng 2 giờ.

+ Bước 3: Ly tâm bệnh phẩm lần nữa với tốc độ 2000 vòng/phút trong 10 phút nếu cần (nếu bệnh phẩm đã hình thành khối chắc thì qui trình có thể chuyển trực tiếp từ bước 2 sang bước 4).

+ Bước 4: Loại bỏ formol trong ống vào lọ đựng nước thải..

+ Bước 5: Dùng que gỗ nhỏ để lấy khối tế bào ra khỏi ống và đặt lên một tờ giấy (loại giấy không dính có trong phòng xét nghiệm mô bệnh học). Gói  khối tế bào trong giấy này và đặt vào trong khuôn nhựa đã được dán nhãn với tên và mã số Ngườibệnh.

+ Bước 6: Cho khuôn nhựa có chứa khối tế bào tiếp tục được thực hiện các bước như vào qui trình mô học thường qui.

+ Bước 7: Các mảnh cắt từ khối tế bào có độ dày từ 3 – 5 µm, thường được nhuộm Hematoxylin – Eosin và nhuộm đặc biệt (PAS, mucicarmin...)hoặc nhuộm hóa mô miễn dịch (nếucần).

IV.                NHẬN ĐỊNH KẾTQUẢ

Khối tế bào lưu giữ được các loại tế bào và gợi lại một phần cấu trúc mô tốt hơn so với phiến đồ, cho phép cắt được nhiều mảnh cắt giống nhau. Nhuộm HE, nhuộm đặc biệt và nhuộm hóa mô miễn dịch cho phép chẩn đoán xác định đượcnhiềuloạitổnthươngnhưnấm,tổnthươngáctínhhoặcđịnhhướngnguồn gốc của các u nguyênphát.

V.                    NHỮNG SAI SÓT VÀ XỬTRÍ

Trong quá trình làm kỹ thuật có thể bị nhầm lẫn bệnh phẩm do qui trình gồm nhiều bước, rơi vỡ ống xét nghiệm làm mất bệnh phẩm… Cần phải làm việc tập trung, luôn luôn có sự kiểm tra, đối chiếu để tránh những sai sót không đáng có.

94. KỸ THUẬT KHỐI TẾ BÀO BỆNH PHẨM CHỌC HÚT KIM NHỎ

I.                       NGUYÊNLÝ

Nhằm tập trung các tế bào đơn lẻ, rải rác trong bệnh phẩm chọc hút kim nhỏ thành một khối, có thể đưa vào chuyển, đúc, cắt nhuộm giống qui trình mô học thường qui, tiết kiệm tối đa mẫu bệnh phẩm lấy ra khỏi cơ thể người bệnh.

II.                    CHUẨNBỊ

1.                      Người thựchiện

-  Bác sĩ giải phẫu bệnh - tế bàobệnh học:    01

-  Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bàobệnh học:01

2.                      Phương tiện, hóachất

+ Ống nghiệm thủy tinh kích thước 10 x 1,6 cm.

+ Formol đệm trung tính 10%, thrombin hoặc thạch agar 3%.

+ Máy ly tâm, khuôn nhựa , phiến kính, giấy gói mô học (loại không dính).

+ Que gỗ nhỏ, bông gòn (loại không thấm nước), tủ lạnh, lò vi sóng.

+ Các dụng cụ, hóa chất kỹ thuật của qui trình mô học thường qui (nhuộm HE, PAS…).

3.                      Ngườibệnh

Ngườibệnhđượcthựchiệnthủthuậtchọchútkimnhỏ(FNA)đểlấymẫu bệnh phẩm làm xét nghiệm tếbào.

4.                      Phiếu xét nghiệm

Điền đầy đủ các thông tin hành chính của Người bệnh (tên, tuổi, số giường, số phòng, khoa phòng), chẩn đoán lâm sàng, tóm tắt các thông tin lâm sàng và cận lâm sàng, yêu cầu xét nghiệm khối tế bào bệnh phẩm chọc hút kim nhỏ (cellblock FNA); ngày, giờ lấy bệnh phẩm.

III.                CÁCBƯỚCTIẾNHÀNH

1.                      Lấy bệnhphẩm

+ Bệnh phẩm FNA được chọc hút tại các khoa lâm sàng hoặc khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.

+ Bệnh phẩm sau khi lấy được bơm một phần ra phiến kính để làm phiến đồ phết (1- 2 phiến đồ), phần còn lại (dịch thừa trong lòng kim hoặc bơm tiêm) được rửa bằng 5-10 ml formol đệm trung tính 10% (dùng các kim hỗ trợ nếu cần), cho vào ống nghiệm rồi gửi ngay về hoa giải phẫu bệnh - tế bào bệnh học. Các trường hợp chọc hút nhiều dịch thì làm kỹ thuật khối tế bào dịch (như phần trên).

Lưu ý: Nếu không có formol đệm trung tính 10% để rửa thì có thể dùng nước muối sinh lý thay thế, nhưng sau khi rửa xong, phải gửi ngay bệnh phẩm về  khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnhhọc.

2.                      Tiến hành kỹthuật

+ Bước 1: Cho các ống nghiệm chứa bệnh phẩm FNA vào máy ly tâm trong 10 phút với tốc độ 2000 vòng/phút.

+ Bước 2: Loại bỏ lớp dịch trong phía trên để lấy phần lắng cặn tế bào, cố định cặn tế bào trong formol đệm trung tính 10% tối thiểu 1 giờ.

+ Bước 3: Ly tâm bệnh phẩm lần nữa với tốc độ 2000 vòng/phút trong 10 phút nếu cần (nếu bệnh phẩm đã hình thành khối chắc thì qui trình có thể chuyển trực tiếp từ bước 2 sang bước 4).

+ Bước 4: Loại bỏ formol vào lọ đựng nước thải. Thêm vào một lượng nhỏ thrombin hoặc thạch (agar) 3% (3g bột thạch hòa tan trong 100ml nước cất) đã nóng chảy (bằng lò vi sóng trong 10 giây ở nhiệt độ trung bình) vào ống nghiệm. Chờ thrombin hoặc thạch đông lại. Cho vào tủ lạnh để thạch (agar)  đông nhanh hơn (nếu cần thiết). Thrombin hoặc thạch (agar) có tác dụng gia cố độ vững chắc cho khối tếbào.

Chú ý: Phải đảm bảo chắc chắn không có bọt khí khi cho thạch (agar) vào ống.

+ Bước 5: Dùng que gỗ nhỏ để lấy khối tế bào ra khỏi ống và đặt lên một tờ giấy (loại giấy không dính có trong phòng xét nghiệm mô bệnh học). Gói  khối tế bào trong giấy này và đặt vào trong khuôn nhựa đã được dán nhãn với tên và mã số Ngườibệnh.

+ Bước 6: Cho khuôn nhựa có chứa khối tế bào tiếp tục được thực hiện các bước như trong qui trình mô học thường qui.

+ Bước 7: Các mảnh cắt từ khối tế bào có độ dày từ 3 – 5 µm được nhuộm Hematoxylin – Eosin và nhuộm đặc biệt (PAS, mucicarmin...) hoặc nhuộm hóa mô miễn dịch (nếu cần).

IV.                NHẬN ĐỊNH KẾTQUẢ

Khối tế bào lưu giữ được các loại tế bào và gợi lại một phần cấu trúc mô tốt hơn so với phiến đồ, cho phép cắt được nhiều mảnh cắt giống nhau. Nhuộm HE, nhuộm đặc biệt và nhuộm hóa mô miễn dịch cho phép chẩn đoán xác định đượcnhiềuloạitổnthươngnhưnấm,tổnthươngáctínhhoặcđịnhhướngnguồn gốc của các u nguyênphát.

V.                    NHỮNG SAI SÓT VÀ XỬTRÍ

Số lượng bệnh phẩm FNA thường rất ít, do vậy nên dùng luôn ống nghiệm kích thước 1,6 x 10 cm (loại vừa với giá ly tâm của phòng xét nghiệm) để đựng dịch rửa lòng kim, tránh tình trạng phải đổi sang nhiều loại ống cho vừa máy ly tâm, gây mất bệnh phẩm trong quá trình làm kỹ thuật.

Trong quá trình làm kỹ thuật có thể bị nhầm lẫn bệnh phẩm do qui trình gồm nhiều bước, rơi vỡ ống xét nghiệm làm mất bệnh phẩm… Cần phải làm việc tập trung, luôn luôn có sự kiểm tra, đối chiếu để tránh những sai sót không đáng có.